Ο αυνανισμός στην Αρχαία Ελλάδα

Ο ΣΤΥΛΙΑΡΟΤΕΡΨΙΣ, Ο ΔΟΦΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΨΩΛΑΣ 
Οι αρχαίοι έλληνες μπορεί να μην διέθεταν τεχνικό όρο για την πράξη, πουστον πρώιμο δέκατο όγδοο αιώνα έμελλε τελικά να ονομαστεί αυνανισμός,γνώριζαν όμως, για ποιο πράγμα μιλούμε. Καμμία αγεφύρωτη εννοιολογικήάβυσσος δεν διαχωρίζει τις δικές τους νοητικές κατηγορίες από τις δικές μας. 

Σε μια μελανόμορφη αρύβαλλο τού Νέαρχου (βλ. παρακάτω εικόνα), τρεις καθιστοί σάτυροι ζυμώνουν με τα χέρια το τεράστιο πέος τους, που είναι σε στύση. Τους δύο τους βλέπουμε πλαγίως και τον τρίτο μετωπικά, ολόγυμνο, να κάθεται ανακούρκουδα με ανοιχτά σκέλια και να κρατά το τεραστίων διαστάσεων μέλος του. Ο Τερπέκελος, ο «στυλιαρότερψις», είναι ο μεσαίος. Στην αριστερή πλευρά, όπως κοιτούμε, τον πλαισιώνει ο Δόφιος, ο οποίος ονομάζεται έτσι από αυτό που κάνει, από το ρήμα δέφομαι, «μαλάσσομαι με τα χέρια», όπως θα ζύμωνε κανείς και το ψωμί. Αυτό μοιάζει πολύ με καλλιτεχνικό όρο για την πρακτική που περιγράφει. (Στις αριστοφανικές κωμωδίες χρησιμοποιείται επίσης ως ουσιαστικό το δέσπεσθαι με την έννοια «μαλάσσω το σώμα μου με το χέρι».) Στα δεξιά στέκεται ο Ψώλας, τού οποίου το όνομα αναφέρεται στην κατάσταση τού πέους του: από το ψωλός, «σε στύση», με γυμνή βάλανο. 

Όλοι τους χρησιμοποιούν τα δύο χέρια, άλλοι σάτυροι όμως χρησιμοποιούν μόνο το ένα – παρόμοιες σκηνές δεν είναι διόλου σπάνιες στην αγγειογραφία. Τόσο οι λέξεις όσο και η πράξη είναι απλές ως έννοιες και δίχως αμφισημίες. Υπάρχουν επίσης, μεταγενέστερες παραστάσεις με αυνανιζόμενους, τής ελληνιστικής εποχής αυτές – είναι χοντροκομμένοι, παραμορφωμένοι, θέαμα διόλου ευχάριστο. Μάλιστα. Οι αρχαίοι έλληνες είχαν λοιπόν συλλάβει την έννοια αυνανισμός.

Masturbor
Κάπου ανάμεσα στο 84 ή το 85 και το 103 μ.Χ., δηλαδή στα χρόνια, πουέγραψε ο Μαρτιάλης τα επιγράμματά του, αποκτούμε επίσης τους άμεσουςπρόγονους των αγγλικών όρων, τις λατινικές λέξεις masturbor καιmasturbator. 

H λέξη δεν μοιάζει χυδαίος όρος, ειδάλλως θα εμφανιζόταν σε διαφορετικά  συμφραζόμενα. Ο Μαρτιάλης ανασταίνει ένα απαρχαιωμένο ρήμα, για να το χρησιμοποιήσει στις περιπαικτικές μυθολογίες του. Οι λατίνοι συγγραφείς, με άλλα λόγια, δεν ένιωθαν την ανάγκη να πλάσσουν κάποιο τεχνικό όρο, προκειμένου να περιγράψουν ένα θέμα ασήμαντο από ηθική και ιατρική άποψη.

Οι λατινικές νύξεις για το πράγμα καθ΄αυτό δεν εξαντλούνται φυσικά στις εξαιρετικά περιορισμένες χρήσεις τού masturbor και masturbari. Ωστόσο, η απουσία τεχνικής ορολογίας υποδηλώνει, ότι ο μοναχικός έρωτας δεν ήταν από τις νοητικές κατηγορίες, που τις έπαιρναν υπερβολικά στα σοβαρά.

Οι συγγραφείς αναφέρονταν σ΄αυτόν χρησιμοποιώντας λέξεις τής αργκό,ταιριαστές με τα κατά κανόνα ταπεινά διακυβεύματα των εκάστοτε συμφραζόμενων. Οι εναλλακτικοί όροι, ανάλογα πάντοτε με τα συμφραζόμενα, ήταν δυνατόν να αναφέρονται τόσο στον αυτοερεθισμό όσο και στον ερεθισμό από άλλα άτομα, στα ερωτικά χάδια, στον πρωκτικό έρωτα, στην τριβή τής συνεύρεσης, στην τριβή ή στο χάιδεμα τού πέους μεταξύ ανδρών. 

Δουλειές τού… χεριού
Η λέξη frico, «τρίβω», φαίνεται να υπήρξε ο κύριος όρος τής αργκό για τον αυνανισμό, αλλά διέθετε επίσης άλλες χρήσεις. Σύνηθες ήταν και το tracto,«πιάνω με τη χούφτα, έλκω», καθώς και το contrecto, «χαϊδεύω». Δεν
έλειπαν ούτε οι διαφανείς περιφράσεις: κανείς δεν αμφιβάλλει για το τι έκανε ο αφηγητής, όταν ο Λύδγος δεν τα κατάφερνε να φανεί στο ραντεβουδάκι: «Kι όταν μένω μάταια ξαπλωμένος, για ώρα από την κάψα τεντωμένος, πιο συχνά αντί για σένα τρέχει να με βοηθησει το αριστερό.» 

Παρόμοια και με τον Πρίαπο: «Θα γίνει φιλενάδα μου το χέρι», λέει καταπτοημένος, θρηνολογώντας, ότι δεν έχει στη διάθεση του καμμιά ναϊάδα ή δρυάδα, δηλαδή καμμιά από τις νύμφες τού νερού και των δένδρων αντίστοιχα. Η έκφραση «δουλειά τού χεριού» στην αρχαιότητα διέθετε ήδη το ελαφρά αστείο κι ελαφρά απορριπτικό καμπάνισμα, που τη συνοδεύει μέχρι και σήμερα. Εδώ, ωστόσο, δεν υπάρχει βαρύ ηθικό φτιασίδωμα.

Στις ελάχιστες περιπτώσεις, που οι αρχαίοι έλληνες ή ρωμαίοι στοχαστές καταπιάστηκαν με το θέμα, το έκαναν, προκειμένου να αποσαφηνίσουν, ότι δεν ήταν ταιριαστό και πρέπον για τον ερωτικό βίο ενός ευπατρίδη. Παραβίαζε ένα είδος σεξουαλικού νόμου για τη δέουσα συμπεριφορά, έναν περί δαπάνης νόμο και για το λόγο αυτό πρόβαλλε ως επί το πλείστον σαν αστεϊσμός για την κατάντια τού ανθρώπου, που έχει νιώσει τόσο πολλές απογοητεύσεις, ώστε τελικά ξεπέφτει σε μια πρακτική τέτοιας υποστάθμης.

Ο γυναικείος αυνανισμός εμφανίζεται ελάχιστες φορές στη λατινική γραμματεία και λίγο περισσότερες στα κείμενα και την τέχνη τής αρχαίας Ελλάδας κι αυτό διότι η σεξουαλική ηθική και το γόητρο, που είχαν
βαρύνουσα σημασία για τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, πέρα από την αγνότητα,ήταν κατ΄εξοχήν εκείνα των ανδρών. Ο γυναικείος αυνανισμός θεωρούνταναδιάφορος από ηθική άποψη, επειδή ακριβώς οι γυναίκες δεν ήταν παράατελείς ανδρες. Ήταν αδύνατον να προσδοκούν εκ μέρους τους την αξιοπρέπεια, που αναμενόταν από έναν ευπατρίδη. 

Μαλακίας γένεσις: Από τον Αυνάν
τής βιβλικής παραμυθολογίας
προέρχεται η λέξη, που χρησιμοποιούμε
σήμερα για την αυτοϊκανοποίηση.
«Εισήρχετο προς την γυναίκα»
τού πεθαμένου του αδελφού,
όπως είχε κοινωνική υποχρέωση, 
αλλά σκεπτόμενος πονηρά,
για κληρονομικούς λόγους,
«εξέχεεν επί της γης».
(«Γένεσις», λη΄1-10).
Για την πράξη του αυτή
θανατώθηκε από τον Γιαχβέ.

Το σπέρμα
Ο μοναχικός έρωτας, επομένως, δεν φαίνεται να είχε μεγάλη σημασία στην κλασική αρχαιότητα, επειδή απουσίαζαν τα πολιτισμικά συμφραζόμενα, τα οποία έμελλε να προσδώσουν ηθική χροιά στην ίδια την πράξη σε ορισμένες πτυχές της. Το κομβικό σημείο στο πρόβλημα τού εαυτού και τής σεξουαλικότητας βρισκόταν αλλού. Ελάχιστα, φέρ΄ειπείν, θα θύμιζαν τη σπουδαιότητα, που απέδωσαν στο χυμένο σπέρμα οι ραβίνοι. Στον ελληνορωμαϊκό κόσμο δεν το θεωρούσαν γενικότερα ακάθαρτο, όπως συνέβαινε με τους ιουδαίους, όπως τουλάχιστον θα υποστήριζαν ορισμένοι σχολιαστές στο Ταλμούδ. Ο πατέρας τής ιστορίας, ο Ηρόδοτος, ο οποίος είχε καταγοητευθεί από τους αιγύπτιους, μάς λέει, ότι δείχνουν κι εκείνοι, όπως οι έλληνες ιδιαίτερη σχολαστικότητα, όταν πρόκειται για τα ιερά τους, σε αντίθεση με άλλα πιο απολίτιστα έθνη. Οι ιερείς δεν συνευρίσκονται σεξουαλικά με γυναίκες μέσα στους ναούς κι αν έχουν κάνει κατι τέτοιο αλλού δεν εισέρχονται εκεί χωρίς προηγουμένως να πλυθούν. 

Τούτη η παρατήρηση όμως, αφορά τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη βλάσφημη διάσταση τού έρωτα και στην ιερότητα τού ναού, ανάμεσα σε όσα πράττει κάποιος στον ιδιωτικό και σε όσα πράττει στο δημόσιο χώρο. Το σπέρμα δεν ήταν γενικότερα μολυσματικό. Όταν ένας από τους αρχαιότερους γνωστούς έλληνες ποιητές, ο Ησίοδος, προειδοποιεί, ότι δεν πρέπει να αποκαλύπτονται τα απόκρυφα μέλη στην περίπτωση, που έχουν λερωθεί με σπέρμα, αναφέρει έναν συγκεκριμένο τόπο: «ενώπιον της εστίας». Προστατεύστε την εστία. Σεβαστείτε την αρμόζουσα συμπεριφορά. Κρατήστε κρυμμένα όσα πρέπει να μένουν κρυμμένα. Όλα στη θέση τους!

Το αμάρτημα τού Αυνάν ιδρύει την Αθήνα
Δεν είναι απλώς ελάχιστες οι περιπτώσεις, στις οποίες εμφανίζεται τομολυσματικό σπέρμα στις ελληνικές θρησκείες, αλλά επιπλέον, ο σπόρος που πέφτει στο έδαφος τοποθετείται στην αφετηρία αρκετών καταγωγικών
μύθων. Ο Εριχθόνιος, για παράδειγμα, ο «αμήτωρ» αρχέγονος προπάτοραςτων αθηναίων, γεννήθηκε με αυτόν ακριβώς τον τρόπο. Η Αθηνά πήγε στοθεό τής φωτιάς και των τεχνών, τον Ήφαιστο, για να τής φτιαξει μια
πανοπλία. Εκείνον όμως, τον κατακυρίευσε η Αφροδίτη κι έτσι άρχισε νακυνηγά τη μέλλουσα πελατισσά του με ανεξέλεγκτο παθος. Τελικά, παρά τηναναπηρία του την έπιασε, και προσπάθησε να συνευρεθεί μαζί της και πάλι
καπως βεβιασμένα εξ αιτίας τού μειονεκτήματός του.

Αλλά η θεά δεν το ανέχτηκε ως σώφρων και παρθένος. Αυτός όμως, έριξε το σπέρμα του στο πόδι της. Τότε εκείνη σιχάθηκε, το σφούγγισε με ένα μάλλινο κουρέλι, το πέταξε στη γη κι έτσι γεννήθηκε ο Εριχθόνιος. Η Αθηνά τον ανέθρεψε κρυφά από τους άλλους θεούς, επειδή ήθελε να τον κάνει αθάνατο.

Η Αθηνά σιχάθηκε (μυσαχθείσα), που κηλιδώθηκε με σπέρμα το πόδι της, όχι όμως, επειδή ήταν ακάθαρτο το σπέρμα, αλλά επειδή εκείνη ήταν «σώφρων παρθένος», που την κυνήγησε, την έπιασε και τής επιτέθηκε ένας
παραμορφωμένος ξένος. Ο σπόρος, που πετάχτηκε στη γη με το κουρέλι, δενήταν διόλου άγονος, κάθε άλλο. Έφερε στον κόσμο έναν βασιλιά, έναν παρθένο, δηλαδή κάποιον, που γεννήθηκε από έναν μόνο σπόρο, κάποιον, που «βρίσκεται πέρα από την αντίθεση ανάμεσα στο αρσενικό και το θηλυκό…(και) επιτυγχάνει το αρσενικό όνειρο των αρχαίων ελλήνων – ένα παιδί από τα όρια τής αναπαραγωγικής δραστηριότητας», σύμφωνα με όσα υποδεικνύει μια σύγχρονη μελετήτρια. (Nicole Loraux, The children of Athena: Athenian ideas about citizenship and the division between sexes, Princeton University Press, 1993, Princeton NJ, 1993, σελ. 64). Το αμάρτημα τού Αυνάν ιδρύει, μεάλλα λόγια, την Αθήνα. 

Γενικότερα, όμως, τούτη η αφήγηση για τον αδέσποτο σπόρο και τη γένεση εναρμονίζεται με τον σταθερότυπο των εξαιρετικών προσώπων, που γεννήθηκαν κάτω από εξαιρετικές περιστάσεις, των θεών και των ηρώων χωρίς μητέρες με τη συνηθισμένη έννοια. Και η Αφροδίτη άλλωστε γεννήθηκε από τον αφρό των γεννητικών οργάνων τού Ουρανού, που τα έκοψε ο Κρόνος και τα πέταξε στο πέλαγος.

Τιμή και όνειδος
Εκείνο, που είχε τη μεγαλύτερη σημασία στη σεξουαλική ηθική τής ελληνικής αρχαιότητας ήταν η τιμή και το αντίθετό της, το όνειδος. Ο έλληναςευπατρίδης όφειλε να διάγει σεξουαλικό βίο ταιριαστό με τη σειρά του. Ο
αυνανισμός δεν θα πιστοποιούσε κάτι τέτοιο, βέβαια, αλλά κανείς δεν φαίνεται να ένιωσε ακατανίκητη ανάγκη να το τονίσει. 

Στις αρχές τού εικοστού αιώνα, όταν οι σχολιαστές χρειάστηκαν κάποιο γενεαλογικό πιστοποιητικό από την κλασική αρχαιότητα, δοκίμασαν να ερμηνεύσουν ως αναφορά στον αυνανισμό την κατηγορία, που εκτόξευσε ο Αισχίνης κατά τού Δημοσθένη, ότι ο μέγας ρήτορας χρησιμοποίησε «το ίδιο του το σώμα και τη δύναμή του να αποκτήσει απογόνους» με κάποιον αδιευκρίνιστα ατιμωτικό τρόπο, μια κατηγορία δηλαδή, που πλάστηκε για να τον ντροπιάσει κι επομένως να τού στερήσει τον δημόσιο στέφανο για τις υπηρεσίες του προς την πολιτεία.

Ωστόσο, στην πραγματικότητα είναι ολωσδιόλου απίθανο να κατανόησαν οιαθηναίοι πολίτες τόσο εξειδικευμένα την κατηγορία αυτή. Σ’ ένα σύμπανιεραρχίας και τιμής σαν και τούτο, δεν ήταν λίγες οι απρεπείς για ένανευπατρίδη σεξουαλικές πράξεις, οι οποίες θα περνούσαν από το νου: ότι έκανεπρωκτικό αντί για κολπικό έρωτα με τη σύζυγό του, ότι υπέστη πρωκτικήδιείσδυση, υπήρξε δηλαδή ο παθητικός κι όχι ο ενεργητικός εταίρος στησυνουσία με έναν άνδρα, ότι είχε χρησιμοποιήσει με διόλου τιμητικό τρόπο το στόμα του – για πεολειχία ή αιδοιολειχία. Κανένας, πιθανότατα, δεν είχε κατά νου τον αυνανισμό.

Το σπουδαιότερο για κάποιον άξιο άνδρα ήταν η σωφροσύνη (η εγκράτεια, ο αυτοέλεγχος). Η αρχαιοελληνική λέξη προέρχεται από τη ρίζα σωσ-, η οποία σημαίνει «ακέραιος, ασφαλής, γερός» και το ομηρικό φρην, που δήλωνε την έδρα τού πνεύματος και των αισθημάτων. Μια λέξη, από τη ρίζα τής οποίας προέρχεται επίσης το «φρενολογία». Έτσι λοιπόν, στην κυριολεξία ευπατρίδης ήταν ο «συνετός», αυτός που έχει «σώας τας φρένας». Ο αυνανισμός δεν θα θεωρούνταν ασφαλώς συνετή πράξη. Κανένας εγκρατής άνδρας δεν θα έκανε κάτι τέτοιο, αλλά το ίδιο ίσχυε επίσης για σωρεία αλλων σεξουαλικών και μη δραστηριοτήτων: ούτε τον καταδίκαζαν ρητά ούτε καν συζητούσαν για τον αυνανισμό σε πραγματείες σχετικά με τις δέουσες συμπεριφορές για τον εγκρατή.

Ο αυνανισμός ήταν εύκολη περίπτωση. Έμενε έξω από την περίπλοκη ηθική φιλοσοφία ενός κόσμου, στον οποίο οι άνδρες έκαναν πρωκτικό έρωτα με τα αγόρια τής κοινωνικής τους τάξης, τα οποία καποια ημέρα θα ήταν ίσοι τους, σε έναν κόσμο, όπου το ποιον και πώς θα αγαπούσαν συνιστούσαν ζητήματα των πλέον βαθυστόχαστων φιλοσοφικών συξητήσεων. 

Οι πολίτες διέθεταν ελκυστικούς, καταξιωμένους τρόπους, για να εντρυφήσουν στον έρωτα ή άλλους, οι οποίοι απλούστατα δεν ενέπιπταν στα όρια τού ήθους, λόγου χάρη το σεξ με κοινές πόρνες, το οποίο σήμαινε ελαχιστα. Για τους αρχαίους έλληνες ήταν επονείδιστο, επειδή ήταν πράξη κατώτερη τής κοινωνικής τους θέσης.

Ο αυνανισμός των σατύρων
Οι σάτυροι το έκαναν, επειδή ήταν τέτοια πλάσματα – κτήνη με τεράστιαόργανα, απεριόριστη σεξουαλική όρεξη και ελάχιστη παιδεία. Φυσικά καιαυνανίζονταν. Τί να περιμένει κανείς; Δεν ήταν για αυτούς και τους ομοίους
τους η εκλεπτυσμένη, η μουσική τονικότητα των σχέσεων, που αναπτύσσονταν αναμεσα στον πολίτη και τον έφηβο  η πραγματιστική ανακούφιση, που θα έβρισκε ένας ευπατρίδης με μια πόρνη. Αυνανίζονταν,  επειδή δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις ακόρεστες αναγκες τους αλλού ή επειδή αυτό λειτουργούσε ως προκαταρκτικό χάδι, ως προετοιμασία για τα ξέφρενα κρωξίματα και το διόλου κόσμιο ζευγάρωμα, στο οποίο παραδίδονταν.

Σάτυρος που αυνανίζεται.
Το τεραστίων διαστάσεων πέος δηλώνει
-λες και οι θεατές το χρειάζονταν-
ότι η πράξη που κάνει δεν συνάδει με την ευπρέπεια.
Στην αρχαιοελληνική τέχνη
σημείο εκλέπτυνσης είναι το μικρό πέος.
(Μελανόμορφος αμφορέας από την Ταρκυνία,
Βερολίνο, 1671, ABV 22 ©bpk Berlin 2002. Antikennsammlung.)

Κατ΄ αρχάς, πιο πολύ τη λύπηση άξιζαν παρά την καταδίκη. Κι εξάλλου, ήταν αστείο στην περίπτωσή τους να νομίζεται ο αυνανισμός προκαταρκτικό χαϊδολόγημα. Όλοι το γνώριζαν. πως οι σάτυροι, που έβλεπαν παντοτε τασχέδια τους να ματαιώνονται, ποτέ δεν τα κατάφερναν να φτάσουν στο ψητό.Λεγόταν πραγματι, ότι οι θεοί αποκάλυψαν τον αυνανισμό πρώτα σε αυτά ταπλάσματα με την κατά το ήμισυ ζωώδη και κατά το ήμισυ ανδρική μορφή κι ότι οι σάτυροι κατόπιν μετέδωσαν τη γνώση στους ταπεινότερους από τους ανθρώπους.

Ο Ερμής διδάσκει τον Πάνα την ανακούφιση
Ο Πάνας, έτσι λέει η αφήγηση, απογοητεύτηκε οικτρά, διότι η νύμφη Ηχώδεν ανταπέδωσε τον έρωτά του, όπως και οι άλλες νύμφες, τις οποίες είχε κυνηγήσει. Ο Ερμής λοιπόν, ο πατέρας του, τον λυπήθηκε που τον είδε καταρρακωμένο και τού δίδαξε το κόλπο, που θα ανακούφιζε την απογοήτευσή του. Ο Πάνας το δίδαξε με τη σειρά του στους βοσκούς κι αυτοί μάλλον θα το χρειάζονταν πολύ στη μοναχική ζωή τους. (Δεν είναι τόσο αθώες όλες οι εκδοχές τής αφήγησης. Σε μια από αυτές ο Πάνας οδηγεί τους βοσκούς στην τρέλα κι εκείνοι διαμελίζουν την Ηχώ, τόσο, που τελικά επιβιώνει μόνον η φωνή της.)

Άριστοι οι δούλοι στον αυνανισμό
Για τους δούλους πίστευαν επίσης, ότι ήταν άριστοι στον αυνανισμό, για τους ίδιους λόγους με τους σατύρους. Είτε τους έλειπε η ποιότητα και η ποσότητα των σεξουαλικών διεξόδων, που χαίρονταν οι ελεύθεροι άνδρες, είτε, στην περίπτωση ιδίως όσων προέρχονταν από την Ανατολή, ήταν γενικότερα έκδοτοι. Έτσι, ο Διόνυσος στους Βατράχους τού Αριστοφάνη φαντάζεται τον εαυτό του ως πέρση δούλο, που μένει να τα βγάλει πέρα μόνος του εν όσω ο κύριός του χαριεντίζεται πάνω σε πολυτελή σεντόνια με μια αυλητρίδα. Ο Δάτις, ο πέρσης δούλος στην αριστοφανική Ειρήνη, είναι εκείνου τού είδους ο άχρηστος ακαμάτης, που χαίρεται να αυνανίζεται το απόγευμα – ο πρόγονος τού σύγχρονου μαλάκα. Ο αυνανιζόμενος πέρσης δούλος αναπαριστά από κάθε άποψη τους αντίποδες τού ιδεώδους άρρενα πολίτη.

Διακωμώδηση τού αυνανισμού
Σπανιότατα εμφανίζονται στην αγγειογραφία παραστάσεις ελεύθερων ανδρών, που αυνανίζονται, σε αντίθεση με τους σατύρους και τους δούλους, και πάντοτε εικονίζουν αγροίκους ή χωριάτες, ποτέ πολίτες. Είναι τύποι σαν τονΣτρεψιάδη στους Ιππής τού Αριστοφάνη. Με δυο λόγια, ο ανδρικός αυνανισμός ήταν αστεϊσμός, παίγνιο τής κωμωδίας και τής περιφρόνησης. Ασφαλώς και δεν άξιζε τον κόπο. Για έναν ελεύθερο πολίτη θα ήταν σοβαρό ολίσθημα. Η κωμωδία τον μεταχειρίστηκε ως την εύκολα αναγνωρίσιμη αντίθεση με το ορθό και το πρέπον. (Ο Αριστοφάνης κράτησε την κριτική του κωμωδία για τα ολισθήματα τής δημόσιας ηθικής -τον φιλόδικο ή τον πολεμοχαρή χαρακτήρα, για παράδειγμα- κι έβαλε το Χορό να την εκφράσει κι όχι τους πιο ταπεινούς χαρακτήρες.) 

Αν οδηγός μας είναι η τέχνη, οι αρχαίοι έλληνες αυνανίζονταν μόνον όταν δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε άλλο και αυτή η έλλειψη επιλογών συνιστούσε από μόνη της σημείο τής κατὡτερης κοινωνικής τους υπόστασης. Ο αυνανισμός δεν αποτέλεσε ποτέ αντικείμενο σοβαρού ηθικού στοχασμού, ακριβώς επειδή συνταιριαζόταν αρμονικά με τις αποδεκτές αντιλήψεις για το πώς λειτουργούσε η κοινωνία.

Η γυναικεία αυτοϊκανοποίηση
Οι γυναίκες που αυνανίζονται -και το κάνουν επειδή ακριβώς είναι γυναίκες- αντιμετωπίζονταν παρομοίως με ελαφρότητα: κωμικά, σεξουαλικά ακόρεστα πλάσματα, που δεν μπορούν να βρουν πλήρωση σε κάτι άλλο. Πολλές παραστάσεις σε αγγεία δείχνουν μια ή περισσότερες γυναίκες, άλλοτε μόνες κι άλλοτε μεταξύ τους, να κινούν έναν όλισβο στον κόλπο τους κι άλλες στο στόμα ή στα οπίσθιά τους. 

Οι γυναίκες, που έμειναν χωρίς άνδρες στη Λυσιστράτη, χρησιμοποιούν «πέτσινη επίκουρο» οκτώ δάκτυλα μήκος. Η έκφραση «κύνα δέρειν δεδαρμένην», «γδέρνω τη γδαρμένη σκύλα» κατά λέξη, μοιάζει παρομοίως να αναφέρεται στον αυνανισμό αντί για την πραγματική πράξη. Όμοια κι απαράλλαχτα φαλλική, τούτη η ανδρική ερωτική φαντασίωση επιβεβαιώνει τον κεντρικό χαρακτήρα τής ετεροφυλοφιλικής συνεύρεσης διαμέσου τού πρόσκαιρου εκτοπισμού της. (Οι γυναίκες στη Λυσιστράτη κάνουν φυσικά αποχή, προκειμένου να πιέσουν τους ανδρες. Το ντίλντο διέθετε ισχύ.) Δεν προτιμούσαν τις μοναχικές απολαύσεις ως αυταξία, εφ΄όσον είχαν δυνατότητα επιλογής.

Η αυτοϊκανοποίηση στη λατινική γραμματεία
Η λατινική γραμματεία αναφέρεται στον αυνανισμό σε περισσότερα είδη της συγκριτικά με την αρχαιοελληνική, αλλά κατά κύριο λόγο τα συμφραζόμενά του παραμένουν είτε κωμικά είτε για λύπηση. Οι ρωμαίοι φιλόσοφοι και οι γιατροί στις νηφαλιότερες στιγμές τους καταδίκαζαν βεβαίως την καθ’ υπερβολή σεξουαλική απόλαυση ανεξάρτητα από την πηγή της. Ο έλεγχος και το μέτρο ήταν τα ιδεώδη, για τα οποία όφειλε να πασχίζει ο ευπατρίδης κι οποιεσδήποτε παρεκκλίσεις θεωρούνταν ανάξιες για την κοινωνική του υπόσταση. Σύμφωνα με όσα λέει ο Κικέρωνας, λοιπόν, «όπως είναι ποταποί όσοι παρασύρονται από την τέρψη, όταν χαίρονται τις ηδονές, έτσι ακριβώς κι όσοι τις ποθούν με πυρέσσουσα ψυχή είναι επονείδιστοι». 

Ο στωικός φιλόσοφος τού πρώτου αιώνα, Μουσώνιος Ρούφος, καταδίκαζε απερίφραστα όλες τις εκτός γάμου σεξουαλικές πρακτικές και έδινε τη συγκατάθεσή του στο σεξ εντός γάμου μόνον εφ΄όσον αυτό δεν αποσκοπούσε πρωτίστως στην απόλαυση. Έχουμε πια περάσει για τα καλά στον κόσμο, απότον οποίο θα αναδυθεί η χριστιανική ηθική φιλοσοφία τής γαμήλιας σεξουαλικότητας. Αν διαβάζαμε τα σχόλια αυτά αναχρονιστικά, από τη σύγχρονη σκοπιά, θα τα ερμηνεύαμε ενδεχομένως ως συγκαλυμμένη αναφορά  στον αυνανισμό, αλλά στην πραγματικότητα δεν αναφέρονταν σ΄αυτόν. Το να επιδίδεται κάποιος στην κατα μόνας τρυφή δεν άξιζε καν την ελάχιστη περιφρόνηση και μάλιστα ήταν τόσο υποδεέστερό της, ώστε δεν ταίριαζε να το αναφέρουν σε μια σοβαρή πραγματεία περί ηθικής.

«Σκήπτρον εις τη χέρα»
Εμφανίζεται, όμως, πράγματι σε άλλα λογοτεχνικά είδη, ως παραβίαση τής αρμόζουσας συμπεριφοράς, ως λίγο πολύ κωμική καταβαράθρωση τούκοινωνικού γοήτρου. Ο αυνανιζόμενος τού Μαρτιάλη μιλάει με φωνή, που 
δονείται από προσποιητή αυτολύπηση. «Κοινά τα των φίλων», σχολιάζειειρωνικά κι αρχίζει να αραδιάζει όσα αποδεικνύουν το ακριβώς αντίθετο.«Τήβεννος λαμπρή από περίφημο μαλλί καλύπτει εσένα», λέει απευθυνόμενος στον Κάνδιδο, «τη δικιά μου δεν φοράει ούτε σκιάχτρο στην αρένα, που απ΄τα κέρατα έχει πάθει ενός ταύρου μανιασμένου. / Από τη γη τού Κάδμου σού ΄στειλαν μετάξινους μανδύες / τον δικό μου δεν πουλάς ούτε καν για τρεις δεκάρες. / Σε φιλντισένια πόδια στέκει η λυβική σου τράπεζα / τον ξύλινό μου παγκο εγώ σε όστρακα στηρίζω. / Ο έλληνας ο δούλος σου στα ίσα ανταγωνίζεται κίναιδο τρωαδίτη / σε μένα όμως το χέρι μου τρέχει για βοήθεια κι όχι ο Γανυμήδης.» Το ίδιο κατά βάση αστείο κάνει κι ο Αριστοφάνης. Μόνο οι πολύ φτωχοί κι αξιολύπητοι, που δεν έχουν την ευχέρεια να πληρώσουν μια πόρνη ή ένα νεαρό δούλο, καταφεύγουν στη μειωτική πρακτική τού αυνανισμού. Προς στιγμή τουλάχιστον, είναι γελοίοι. 

Στην επίλεκτη λατινική γραμματεία, όπως και στην αρχαιοελληνική, ο αυνανισμός συνιστά σχεδόν απαραλλάχτα πρώτη ύλη αστείων, παραφουσκωμένων ισχυρισμών και σκληρών πειραγμάτων. Τίποτε περισσότερο ή λιγότερο: «Το κορίτσι από τα Γάδειρα», την περίφημη φοινικική αποικία πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες, «σειέται και λυγιέται έτσι, που με την ξελογιάστρα κάψα του θα μεταμόρφωσε σε αυνανιζόμενο και τον Ιππόλυτο», το νόθο γιο τού Θησέα και τής Ιππολύτης, τής βασίλισσας των Αμαζόνων, ο οποίος εκπροσωπεί την τέλεια αγνότητα στην ελληνική μυθολογία και πεθαίνει, επειδη μια πεισματάρα γυναίκα, που είδε τους πόθους της να διαψεύδονται από την αρετή του, φέρνει έτσι τα πραγματα, ώστε ύστερα από μια σειρά γεγονότων ο Ποσειδώνας να στείλει άγρια θαλασσινά τέρατα να τρομάξουν τα άλογά του, μέχρι που αυτά αφηνιάζουν και τον σκοτώνουν. 

Υπαρχουν τέλος και τα πάθη τού «παραγέρασα για να μού τύχει κάτι καλύτερο»: μυξιάρης και ξεδοντιάρης, καλά καλά δεν τον κρατούν τα πόδια του, απωθητικός για τη γυναίκα, τα παιδιά και τον εαυτό του τον ίδιο, ο γέρος,  που από καιρό έχει λησμονήσει τις αληθινές χαρές τής σάρκας ξεπέφτει στο να χαϊδολογιέται μόνος του. Το χιούμορ αυτού τού είδους έχει λόγο ύπαρξης, διαθέτει επίσης το κεντρί του, αλλά έχει ελάχιστη ηθική σοβαρότητα. Βρισκόμαστε εκεί, όπου αρχίζει μια μακραίωνη παράδοση κακογλωσσιάς των αποδυτηρίων.

Ο απογοητευμένος αυνανιζόμενος γίνεται περίγελος. Ο Οβίδιος, για παράδειγμα, αφηγείται την ιστορία τού Πρίαπου, ο οποίος γλιστράει ύπουλαπανω στην νύμφη Λωτίδα με πρόθεση να τη βιάσει. Δεν τα καταφέρνει όμως, επειδή την ξυπνά το γκάρισμα ενός γαϊδουριού κι έτσι εκείνος μένει «με το τεράστιο -το θεατρικά τεράστιο- μέλος του επί σκοπόν». Εν τω μεταξύ, κάτω από το φεγγαρόφωτο όλοι γελούν με το πάθημά του. Ο Τσώσερ πανηγυρίζει με την απογοήτευση αυτή -το πανάρχαιο, πικρόχολο αντικείμενο των αστεϊσμών περί αυνανισμού- αφήνοντάς τον στο διηνεκές με το «σκήπτρον εις τη χέρα». Έτσι διαιωνίζεται η παράδοση τής αρχαιοελληνικής κωμωδίας με τους ξαναμμένους σατύρους και τους θεούς με το μεγάλο μέλος, που βατεύουν γαϊδούρια και αυνανίζονται, οι οποίοι δεν αντιμετωπίζονται ως θέμα σοβαρού στοχασμού, αλλά ως κάτι, που υπενθυμίζει, ότι είναι το λιγότερο κάπως ντροπιαστικό να σε πιάσουν με το εν στύσει πέος στο χέρι. Σε καμμιά περίπτωση πάντως, δεν είναι αξιοπρεπές.

Η αριστερά θεραπαινίδα
Στη λογοτεχνία τής αρχαιότητας υπάρχει μια κλασική περικοπή, ένας locus classicus, όπου φαίνεται να θεωρείται πράγματι κάτι παραπάνω ο αυνανισμός, αλλά και πάλι το φλέγον ζήτημα είναι η κοινωνική υπόσταση και η τιμή κι όχι ο μοναχικός έρωτας ως ιδιαίτερος, από την άποψη τής ηθικής φιλοσοφίας, τρόπος εκπλήρωσης τής επιθυμίας. 

Στη μυθολογική περίπτωση, στην οποία ο Μαρτιάλης χρησιμοποιεί τη λέξηmasturbor οπισθοχωρεί και δεν επιτίθεται πραγματικά, τη στιγμή ακριβώς, που οι σύγχρονοι αναγνώστες θα προσδοκούσαν, ότι το επιχείρημά του θα φτάσειμέχρι το κόκαλο. Το ύφος τού πουητή δεν υπόσχεται πολλή σοβαρότητα:«Νομίζεις πως είναι ασήμαντο, Ποντικέ, που μέχρι τώρα δε γάμησες ποτέ, /αλλ’ έχεις την αριστερά θεραπαινίδα, φίλη στον πόθο να σ’ υπηρετεί;».

Πρόκειται για έγκλημα μεγάλο, συνεχίζει ο ποιητής, διότι «άνδρας σπουδαίος σαν κι εσένα» ήρωες θα έπρεπε να γεννά. Ο Μαρτιάλης προσπαθεί μεκολακείες να σπρώξει το φίλο του στην τεκνοποιία: «Ολόκληρος Οράτιος
μια γάμησε φορά κι έφερε στο κόσμο τρία παιδιά / κι η συνετή Ιλία δίδυματού Άρη γέννησε πάλι με τη μία». Αν ένας από τους δυο αυνανιζόταν, θαείχαν χαθεί τα πάντα. Οι σύγχρονοι αναγνώστες θα περίμεναν ίσως μια
γενικευμένη καταδίκη των όσων έκανε ο Ποντικός απλώς και μόνο επειδήήταν επονείδιστα. Ο ποιητής όμως, στο τέλος τού στιχουργήματος ζητά απότον φίλο του να φανταστεί τους λαμπρούς απογόνους, που θα έχανε – έναςάνδρας σαν τον Οράτιο και το θεό Άρη, που ήταν ικανός να γεννά ήρωες.

Τελικά, ο Μαρτιάλης επιστρέφει σε ένα ζήτημα, που αφορά την κοινωνικήσειρά και την αρμόζουσα συμπεριφορά. Ο αυνανισμός στην κλασική αρχαιότητα και στη μακραίωνη παραδοση, που υπήρξε απότοκός της, παραβίαζε κατά βάση έναν περί δαπάνης νόμο για τη λίμπιντο. Ο ευπατρίδης όφειλε να μην αυνανίζεται -να μην το χρειάζεται καν στην πραγματικότητα-, εφ΄όσον διέθετε πολλές εναλλακτικές επιλογές: δούλους και δούλες, πόρνες, γυναίκες κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. 

Υποστηριζόταν πειστικά, πως θα ήταν προτιμότερο να αυνανίζεται κάποιος παρά να καταφεύγει σε άλλο, πιο δεσμευτικό και διεγερτικό, τρόπο κένωσης τού σπέρματος – σκέφτεται κανείς την περίπτωση τού Διογένη, που αναφερόταν κατά κόρον. Αυτό σημαίνει, ότι από την αμιγώς ιατρική σκοπιά τής εξουδετέριοσης των πλεονασμάτων, ο κατά μόνας έρωτας θεωρούνταν ίσως πιο υγιεινός από τον έρωτα με κάποιο πρόσωπο, επειδή στην περίπτωση, που ο άνδρας απαλλασσόταν μόνος του ήταν λιγότερο πιθανό να διεγερθεί. Ωστόσο, πολλοί άλλοι τρόποι θεωρούνταν συνήθως καταλληλότεροι για τον άνδρα με κάποια κοινωνική υπόσταση και μόρφωση.

Η αρχαιότητα διέθετε πράγματι το φυσιογνωμικό ισοδύναμο μιας εκδοχής τού αυνανιζόμενου, που έχει καταντήσει ναυάγιο, όπως θα τον παρουσίαζε ο δέκατος όγδοος και ο δέκατος ένατος αιώνας. Πρόκειται για τον κίναιδο, τον μη ανδροπρεπή άνδρα, που δεν ήταν όπως όφειλε ούτε στην περπατησιά ούτε στην ομιλία ούτε στο παρουσιαστικό. Έμοιαζε αμφίφυλος, λεπτεπίλεπτος, δόλιος. Όπου κι αν οφειλόταν όμως η εκθήλυνσή του -είτε την είχε εκ γενετής είτε εξ αιτίας τής κακής διαπαιδαγώγησης-, κανείς δεν ισχυριζόταν, πως τον είχε καταντήσει έτσι η σεξουαλική κατάχρηση τού εαυτού του.

Η παρουσία τού αυνανισμού είναι δυσδιάκριτη οπουδήποτε κι αν ψάξουμε στις αρχαιοελληνικές ή τις ρωμαϊκές συζητήσεις για το τι είναι ορθό και πρέπον στα σεξουαλικά ζητήματα. Βαρύνουσα σημασία είχε η ρύθμιση τού έρωτα στο πλαίσιο τού γάμου και με άλλα πρόσωπα έξω από αυτόν, το μέτρο στα αφροδίσια ή στις άλλες ηδονές ευρύτερα, η επιλογή τού συντρόφου, που θα ταίριαζε με την κοινωνική θέση καθενός. Γυναίκες, αγόρια και κορίτσια ως επί το πλείστον δεν είχαν καμμία σχέση με όλα αυτά. Και ο έρωτας με το ίδιο σου το χέρι ήταν ολίσθημα, που αφορούσε την ευπρέπεια κι όχι ζήτημα ζωής και θανάτου, όπως θα γινόταν στο μέλλον.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Ο συγγραφέας, dr. Thomas W. Laqueur, 
είναι καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο
Berkeley τής Καλιφόρνιας.
Το παραπάνω κείμενο αποτελείται από αποσπάσματα
από το βιβλίο του: Οι κατά μόνας ηδονές,
έκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 2006.
Ο τίτλος οι εικόνες 2,3,4,7,8,9 και οι υπότιτλοι
είναι τής «Ελεύθερης Έρευνας». 

ΠΗΓΗ