Πρωτομαγιά και «Μαγιάτικο» Στεφάνι. Η Πανάρχαια Γιορτή της Άνοιξης
Στα Ανθεστήρια της Ελλάδας «ανασταινόταν» ο… σκοτωμένος Ευάνθης θεός, επίθετο του Διόνυσου, που από το χυμένο αίμα του φύτρωσε, σύμφωνα με το μύθο, η άμπελος.
Δρώμενο της Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα κατά τα νεότερα χρόνια ήταν η ανάσταση του Μαγιόπουλου. Ένας έφηβος εμιμείτο στα ξέφωτα του δάσους τον πεθαμένο, τάχατες, Διόνυσο. Κοπέλες τον στόλιζαν με άνθη και του τραγουδούσαν τον «κομμό, το θρήνο και τον οδυρμό, μέχρι που να «αναστηθεί» και μαζί με αυτόν όλη η φύση.
Το στεφάνι
Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι είναι, σχεδόν, το μοναδικό έθιμο που εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες, πλούσια σε εκδηλώσεις σε παλαιότερες εποχές. Στις μέρες μας η Πρωτομαγιά με το μάζεμα των λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ενισχύει τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από την οποία οι περισσότεροι έχουμε απομακρυνθεί, ζώντας στις πόλεις.
Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Αικατερίνη Καμηλάκη, το στεφάνι κατασκευαζόταν με βέργα από ευλύγιστο και ανθεκτικό ξύλο κλήματος ή άλλο και στολιζόταν με λουλούδια και κλαδάκια καρποφόρων δέντρων, όπως η αμυγδαλιά, η συκιά και η ροδιά. Ακόμα, το διακοσμούσαν με στάχυα από σιτάρι και κριθάρι, με κρεμμύδι αλλά και σκόρδο για το μάτι.
Η χρησιμοποίηση πρασινάδας και όχι τόσο λουλουδιών με σκοπό τη μετάδοση της γονιμότητάς τους ήταν το κύριο χαρακτηριστικό των μαγιάτικων συνηθειών. Στον αγροτικό χώρο, μάλιστα, δε θεωρείτο απαραίτητο το πλέξιμο στεφανιών.
Αρκούσε η τοποθέτηση πάνω από την πόρτα του σπιτιού μιας δέσμης από χλωρά κλαδιά ελιάς, συκιάς, νερατζιάς, πορτοκαλιάς και άλλα μαζί με λουλούδια. Απαραίτητη ήταν, επίσης, η ύπαρξη μεταξύ τους φυτών αποτρεπτικών… του κακού, όπως είναι η τσουκνίδα, το σκόρδο και άλλα.
Σύμφωνα με κείμενο του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Μιχάλη Τιβέριου, το μαγιάτικο κλαδί ή το άνθινο στεφάνι, έχει κατά πάσα πιθανότητα τις ρίζες του στην αρχαιότητα: «Είναι γνωστό ότι στην αρχαία Ελλάδα τέτοια κλαδιά ή στεφάνια τα χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι δεν έλειπαν από καμία σημαντική εκδήλωση του δημόσιου, ιδιωτικού και θρησκευτικού βίου.
Επιπλέον, είναι αξιοπρόσεκτο ότι μια σημαντική γιορτή ενός μήνα των αρχαίων, του Θαργηλίωνος, που αντιστοιχούσε, περίπου, με το δικό μας Μάιο, περιλάμβανε στα δρώμενά της την κατασκευή ενός κλαδιού ανάλογου με το μαγιάτικο. Το κλαδί αυτό δεν το έφτιαχναν με άνθη, αλλά με κλαδιά οπωροφόρων δέντρων, στα οποία αναρτούσαν κρεμμύδι και σκόρδο».
Στις μέρες μας που έχουμε καθιερώσει στεφάνια από λουλούδια του αγρού ή των κήπων, τα οποία τοποθετούμε για μερικές μέρες στην κύρια είσοδο των σπιτιών μας.
Δύσκολα μπορεί, πια, να ανιχνευτεί συμβολισμός στο σύγχρονο πρωτομαγιάτικο στεφάνι, κατά το Μιχάλη Τιβέριο, αφού για τους περισσότερους δεν αποτελεί, ίσως, τίποτα περισσότερο από μια όμορφη και μυρωδάτη σύνθεση λουλουδιών, χωρίς να παραπέμπει σε συσχετισμούς σύμφωνα με τους οποίους «χαρίζει» στους ενοίκους ενός σπιτιού υγεία, καλή τύχη, ειρήνη, ευτυχία και ευφορία.
Σίγουρα, όμως, η κατασκευή του χαρίζει ευφορία σε μεγάλους και μικρούς, που ξεφεύγοντας από τις πόλεις αναζητούν τη χαρά της άνοιξης στην ολάνθιστη φύση.
Τα λουλούδια
Η σχέση των Ελλήνων με τα λουλούδια είναι πανάρχαια και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τη μυθολογία, η οποία συνεχώς αναφέρεται σε ιστορίες για όλα, σχεδόν, τα λουλούδια της Ελλάδας. Ο καθηγητής Οικοσυστημάτων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Νίκος Μάργαρης, αναφέρεται σε χαρακτηριστικά παραδείγματα, βγαλμένα μέσα από την ελληνική μυθολογία.
Το λουλούδι Ίρις πήρε το όνομά του από την αγγελιοφόρο των Θεών, της οποίας ο ρόλος ήταν η συνοδεία των ψυχών στους τόπους της αιώνιας ειρήνης από το «δρόμο» του ουράνιου τόξου που έχει τα χρώματά της.
Ο Νάρκισσος, γιος του θεού Κηφισού και μιας νύμφης των δασών, ήταν πανέμορφος. Ενώ, όμως, τον επιθυμούσαν όλες οι νύμφες, ο ίδιος αγαπούσε μόνο τον εαυτό του. Μια μέρα που απολάμβανε για μια ακόμα φορά το καθρέφτισμα του προσώπου του σε μια πηγή του Ελικώνα, οι θεοί αποφάσισαν να τον τιμωρήσουν για την αυθάδειά του. Έτσι, έπεσε στο νερό και πνίγηκε. Απέμεινε, όμως, ένα λουλούδι, ο νάρκισσος με ένα χρυσό στεφάνι, το οποίο σήμερα γέρνει πάνω από τα νερά των λιμνών και των ποταμών.
Σύμφωνα με μια από τις πολλές ιστορίες της μυθολογίας που συνδέονται με το όνομα Άδωνις, αυτός, μετά από απόφαση του Δία, ήταν υποχρεωμένος να ζει τα δυο τρίτα του χρόνου του με την Αφροδίτη στη γη και το ένας τρίτο με την Περσεφόνη, στον Κάτω Κόσμο. Όταν ένα αγριογούρουνο σκότωσε τον Άδωνη, η Αφροδίτη έχυσε τόσα δάκρυα όσες και οι σταγόνες αίματος που χύθηκαν από το σώμα του Άδωνη. Από κάθε δάκρυ της Αφορδίτης φύτρωσε και μια τριανταφυλλιά.
Η χρήση των λουλουδιών ήταν πάντα διαδεδομένη στην Ελλάδα και είχαν πάντα σημαντική θέση στην καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων, που είχαν καθιερώσει τα Ανθεστήρια ως μια γιορτή ανάλογη με τη σημερινή Πρωτομαγιά, που λάμβανε χώρα στις αρχές της άνοιξης προς τιμή του Διονύσου. Έκαναν, όμως, και τα Ανθεσφόρια, σε ανάμνηση της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.
Μέχρι σήμερα τα λουλούδια είναι απαραίτητα στις χαρές και τις λύπες μας και είναι συνδεδεμένα με τις πιο σημαντικές και ευχάριστες στιγμές της ζωής μας.
Μαρίας Χατζηκώστα
Από την Κυπριακή εφημερίδα «Σημερινή»
visaltis / Image by Rawpixel from depositphotos.com
