H Παναγία Είναι Πιθανό να Μην ήταν Παρθένος; Μια Προκλητική θεωρία Συνωμοσίας
Γράφει ο Σπύρος Μακρής
Όλοι έχουμε ακούσει ή έχουμε δει σε ταινίες σχετικά με την γέννηση του Ιησού Χριστού. Είναι ευρέως διαδεδομένο πως το γεγονός ότι ήρθε στον κόσμο αποτελεί ένα θαύμα. Ότι η Μαριάμ, μητέρα του Ιησού, δεν αγγίχτηκε από κανέναν άντρα, αλλά έφερε στον κόσμο το παιδί της μέσω ενός θαύματος.
Ωστόσο, μία προσεκτική ματιά στην Αγία Γραφή, ίσως, μας επιφυλάσσει κάποιες εκπλήξεις, λένε ορισμένες προκλητικές θεωρίες συνωμοσίας. Στη συνέχεια, θα παραθέσω όσο γίνεται περισσότερα από τα στοιχεία που επικαλούνται οι θεωρητικοί αυτής της απίθανης εικασίας.
Ο Ισχυρισμός και η Βλασφημία
Ο ισχυρισμός ότι η μητέρα του Ιησού, η Παναγία, είχε ερωτική πράξη με κάποιον άντρα προκειμένου να συλλάβει τον Υιό της, είναι ένα μεγάλο πλήγμα για έναν πιστό. Όταν τόσους αιώνες μαθαίνουμε πως η Παρθένος Μαρία δεν αγγίχτηκε από κανέναν άντρα, ούτε καν από τον Θεό, αποτελεί προσβολή, σίγουρα.
Είναι βέβαια, και βασικό δόγμα της Εκκλησίας, τόσο της Ορθόδοξης όσο και της Καθολικής και, εν γένει του Χριστιανισμού. Το αντίθετο είναι βλασφημία.
Ένας ακόμα από τους ισχυρισμούς της προκλητικής θεωρίας είναι πως ακόμα κι αν η Μαριάμ συνέλαβε με κάποιο θαύμα, από τη στιγμή που μια γυναίκα φέρνει στον κόσμο ένα παιδί με τον τρόπο που γίνεται συνήθως, παύει να είναι παρθένος. Όμως, αυτό το θέμα δεν θα μας απασχολήσει στη συνέχεια.
Ερευνάτε τας γραφάς
Ωστόσο, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε πως πέρα από το δόγμα υπάρχουν δεύτερες σκέψεις ορισμένων που με τα επιχειρήματά τους διαμορφώνουν μία θεωρία συνωμοσίας ή βλασφημία για τους χριστιανούς και την Εκκλησία. Για εκείνους που εκφράζουν αυτές τις απόψεις αποτελούν δείγμα ελεύθερης σκέψης και “πιάνονται” από το δικαίωμα που τους δίνει το “Ερευνάτε τας γραφάς”, σύμφωνα με το Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο στο εδάφιο 39 του πέμπτου κεφαλαίου.
Το “Ερευνάτε τας γραφάς” είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο που, ίσως, θα έπρεπε να το δούμε χωριστά, καθώς οι τρεις λέξεις μέσα στα εισαγωγικά δεν πάνε μόνες τους, αλλά βρίσκονται σε μια ολόκληρη πρόταση η οποία είναι η εξής: “Ερευνάτε τας γραφάς, ότι υμείς δοκείτε εν αυτοίς ζωήν αιώνιον έχειν και εκείναι εισί μαρτυρούσαι περί εμού. Και ου θέλετε ελθείν προς με, ίνα ζωήν αιώνιον έχητε.”
Όμως, το θέμα μας δεν είναι αν πρέπει ή όχι να ερευνούμε τις γραφές, ούτε πως το είπε ο Ιησούς και τι εννοούσε, ούτε πως το ερμηνεύουν οι θεολόγοι και οι συνωμοσιολόγοι. Ήταν μία παρένθεση που θεωρώ ότι θα έπρεπε να διευκρινιστεί.
Τα επιχειρήματα
Ναι, σαφώς είναι βλασφημία να ειπωθεί κάτι τέτοιο, ότι δηλαδή η Παναγία είναι πιθανό να μην ήταν Παρθένος, όμως, όσοι υποστηρίζουν την ιδέα, ισχυρίζονται ότι διαθέτουν ισχυρά επιχειρήματα που “πατούν” πάνω στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Δεν μένει, τώρα, παρά να δούμε ποια είναι αυτά.
Πρώτα απ’ όλα, λοιπόν, θα δούμε πως περιγράφεται η σεξουαλική πράξη στην Αγία Γραφή και, μάλιστα, με την συνοδεία εγκεκριμένης Αγίας Γραφής, από την ίδια την Εκκλησία, με μετάφραση στην δημοτική, από τις εκδόσεις Ελληνική Βιβλική Εταιρία του 1997:
Στους πρωτόπλαστους:
Αδάμ δὲ ἔγνω Εὔαν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ συλλαβοῦσα ἔτεκε τὸν Κάϊν
Ο Αδάμ συνευρέθηκε με την Εύα, την γυναίκα του, κι εκείνη έμεινε έγκυος και γέννησε τον Κάιν (Γένεσις Δ΄ 1)
και
Καὶ ἔγνω Κάϊν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ συλλαβοῦσα ἔτεκε τὸν ᾿Ενώχ.
Ο Κάιν συνευρέθηκε με την γυναίκα του, κι εκείνη έμεινε έγκυος και γέννησε τον Ενώχ (Γένεσις Δ΄ 17)
και
Εγνω δὲ ᾿Αδὰμ Εὔαν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ συλλαβοῦσα ἔτεκεν υἱόν
Ο Αδάμ συνευρέθηκε πάλι με την γυναίκα του, κι εκείνη γέννησε γιο (Γένεσις Δ΄ 25)
Όταν στην γη ζούσαν γίγαντες:
οἱ δὲ γίγαντες ἦσαν ἐπὶ τῆς γῆς ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις· καὶ μετ᾿ ἐκεῖνο, ὡς ἂν εἰσεπορεύοντο οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων, καὶ ἐγεννῶσαν ἑαυτοῖς·
Εκείνο τον καιρό και αργότερα, ζούσαν στην γη οι γίγαντες, απόγονοι των γιων του Θεού από την ένωσή τους με τις κόρες των ανθρώπων (Γένεσις Στ΄ 4)
Ανάμεσα στους ανθρώπους, Άβραμ και Άγαρ:
καὶ εἰσῆλθε πρὸς ῎Αγαρ, καὶ συνέλαβε.
Ο Άβραμ, λοιπόν, συνευρέθηκε με την Άγαρ κι εκείνη έμεινε έγκυος (Γένεσις ΙΣτ΄ 4)
Στις αιμομικτικές στιγμές:
εἶπε δὲ ἡ πρεσβυτέρα πρὸς τὴν νεωτέραν· ὁ πατὴρ ἡμῶν πρεσβύτερος, καὶ οὐδείς ἐστιν ἐπὶ τῆς γῆς, ὃς εἰσελεύσεται πρὸς ἡμᾶς, ὡς καθήκει πάσῃ τῇ γῇ· 32 δεῦρο καὶ ποτίσωμεν τὸν πατέρα ἡμῶν οἶνον καὶ κοιμηθῶμεν μετ᾿ αὐτοῦ καὶ ἐξαναστήσωμεν ἐκ τοῦ πατρὸς ἡμῶν σπέρμα.
Μια μέρα, η μεγαλύτερη κόρη είπε στην μικρότερη: «Ο πατέρας μας γέρασε και δεν υπάρχει στην περιοχή άντρας να συνευρεθεί μαζί μας, όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο. Έλα να μεθύσουμε τον πατέρα μας με κρασί και να πλαγιάσουμε μαζί του για να αφήσουμε απογόνους από αυτόν». (Οι επίμαχες περιγραφές «εισέρχομαι προς κάποιον» βρίσκονται σε συνεχή έκταση στο Γένεσις ΙΘ΄ 30-38)
αλλά και
ἡ δὲ παρθένος ἦν καλὴ τῇ ὄψει σφόδρα· παρθένος ἦν, ἀνὴρ οὐκ ἔγνω αὐτήν.
Η κόρη (η Ρεβέκκα) ήταν πολύ όμορφη στην εμφάνιση και παρθένα. Κανένας άντρα δεν την είχε αγγίξει. (Γένεσις ΚΔ΄ 16)
και εδώ
εἶπε δὲ ᾿Ιακὼβ τῷ Λάβαν· δός μοι τὴν γυναῖκά μου, πεπλήρωνται γὰρ αἱ ἡμέραι, ὅπως εἰσέλθω πρὸς αὐτήν.
Μετά είπε στον Λάβαν (ο Ιακώβ): «Ο χρόνος της δουλείας μου συμπληρώθηκε. Δώσε μου την γυναίκα μου να μείνω μαζί της» (Γένεσις ΚΘ΄ 21) Διαβάζοντας ολόκληρο το κείμενο (Γένεσις ΚΘ΄ 16-32), όπως θα διαπιστώσουμε και στο απόσπασμα που παραθέτουμε στην συνέχεια (Γένεσις ΚΘ΄ 30), το «εισέλθω προς αυτήν» στην ουσία θα έπρεπε να μεταφραστεί ως «για να πλαγιάσω μαζί της» διότι αυτή ήταν η συμφωνία μεταξύ Ιακώβ και Λάβαν.
καὶ λαβὼν Λείαν τὴν θυγατέρα αὐτοῦ εἰσήγαγε πρὸς ᾿Ιακὼβ καὶ εἰσῆλθε πρὸς αὐτὴν ᾿Ιακώβ
Πήρε την κόρη του (ο Λάβαν) την Λεία και την έφερε στον Ιακώβ, κι εκείνος πλάγιασε μαζί της (Γένεσις ΚΘ΄ 23)
και
καὶ εἰσῆλθε πρὸς Ραχήλ
Ο Ιακώβ πλάγιασε και με την Ραχήλ (Γένεσις ΚΘ΄ 30)
και
καὶ ἔδωκεν αὐτῷ Βαλλὰν τὴν παιδίσκην αὐτῆς αὐτῷ γυναῖκα· καὶ εἰσῆλθε πρὸς αὐτὴν ᾿Ιακώβ καὶ συνέλαβε Βαλλὰ ἡ παιδίσκη Ραχὴλ καὶ ἔτεκε τῷ ᾿Ιακὼβ υἱόν.
Του έδωσε, λοιπόν, την δούλη της Βαλλά για γυναίκα και ο Ιακώβ κοιμήθηκε μαζί της. Η Βαλλά έμεινε έγκυος και του γέννησε γιο (Γένεσις Λ΄ 4-5)
και
Εἶδε δὲ Λεία ὅτι ἔστη τοῦ τίκτειν, καὶ ἔλαβε Ζελφὰν τὴν παιδίσκην αὐτῆς καὶ ἔδωκεν αὐτὴν τῷ ᾿Ιακὼβ γυναῖκα καὶ εἰσῆλθε πρὸς αὐτὴν καὶ συνέλαβε Ζελφὰ ἡ παιδίσκη Λείας καὶ ἔτεκε τῷ ᾿Ιακὼβ υἱόν.
Η Λεία, βλέποντας ότι έπαψε να γεννάει, πήρε την δούλη της Ζελφά και την έδωσε στον Ιακώβ για γυναίκα (ο οποίος εισήλθε προς αυτήν κι εκείνη) η Ζελφά γέννησε στον Ιακώβ γιο (Γένεσις Λ΄ 9-10)
και
πρὸς ἐμὲ εἰσελεύσῃ σήμερον· μεμίσθωμαι γάρ σε ἀντὶ τῶν μανδραγορῶν τοῦ υἱοῦ μου. καὶ ἐκοιμήθη μετ᾿ αὐτῆς τὴν νύκτα ἐκείνην.
«Σε μένα θα έρθεις (να εισέλθεις, λέει η Λεία στον Ιακώβ), γιατί σε πλήρωσα με αντίτιμο τα μήλα του μανδραγόρα του γιού μου». Ο Ιακώβ κοιμήθηκε μ’ αυτήν εκείνη την νύχτα. (Γένεσις Λ΄ 16)
Θεωρώ ότι ως εδώ, όλα αυτά τα παραδείγματα, είναι αρκετά.
Η «ερωτική πράξη»
Το «σεξ», η «ερωτική πράξη», η «συνουσία», η «διείσδυση», το «πλαγιάζω με κάποια ή κάποιον», το «κοιμάμαι με κάποια ή κάποιον» ή όπως αλλιώς κι αν το ονομάζει ο καθένας μας, βρίσκεται παντού και με τον ίδιο πάντα τρόπο γραμμένο στην Παλαιά Διαθήκη: με τα ρήματα «γνωρίζω» και «εισέρχομαι προς κάποιον».
Και στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων σημαίνει πάντα το ίδιο: την ερωτική πράξη.
Για ποιο λόγο να διαφέρει η περιγραφή στην Καινή Διαθήκη;
καὶ εἰσελθὼν ὁ ἄγγελος πρὸς αὐτὴν (την Μαριάμ) εἶπε· Χαῖρε, κεχαριτωμένη· ὁ Κύριος μετὰ σοῦ· εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξίν. ἡ δὲ ἰδοῦσα διεταράχθη ἐπὶ τῷ λόγῳ αὐτοῦ, καὶ διελογίζετο ποταπὸς εἴη ὁ ἀσπασμὸς οὗτος. καὶ εἶπεν ὁ ἄγγελος αὐτῇ· Μὴ φοβοῦ, Μαριάμ· εὗρες γὰρ χάριν παρὰ τῷ Θεῷ. καὶ ἰδοὺ συλλήψῃ ἐν γαστρὶ καὶ τέξῃ υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν. (Κατά Λουκάν Α΄ 28-31)
Στην συνέχεια η Μαριάμ ρωτά τον άγγελο «Πώς θα μου συμβεί αυτό, αφού εγώ δεν έχω συζυγικές σχέσεις με κανέναν άντρα (Πῶς ἔσται μοι τοῦτο, ἐπεὶ ἄνδρα οὐ γινώσκω;)».
Διότι, αν και ήταν αθώο κορίτσι, είχε αντιληφθεί ότι τα παιδιά γεννιούνται μετά από κάτι που λέγετε «ερωτική πράξη» και γίνεται με μία γυναίκα και έναν άντρα.
Ωστόσο, η ουσία δεν βρίσκεται στο τι φαντάστηκε ούτε στο τι ήξερε, περί ερωτικών πράξεων η Μαριάμ, ούτε στο αν συνέναισε ή στο αν ξεγελάστηκε.
Η ουσία έγκειται στο ότι ο άγγελος «εισήλθε προς αυτήν». Αυτό, σύμφωνα και με όλα τα προαναφερθέντα παραδείγματα από την ΠΔ, θα μπορούσε να σημαίνει ότι πραγματοποίησαν μία καθόλα ολοκληρωμένη ερωτική πράξη. Και όλο αυτό ύστερα από κάποιον χαιρετισμό που της φάνηκε ποταπός και την τάραξε…
Προβληματισμοί
Ένας προβληματισμός που θα μπορούσε να προκύψει από όλα τα παραπάνω, είναι πως η Παναγία συνεβρέθηκε ερωτικά με κάποιον που ο Λουκάς κατονομάζει ως τον «άγγελο Γαβριήλ».
Ας εστιάσουμε καλύτερα στον προβληματισμό
Υπάρχουν δύο βασικά σημεία που είναι απαραίτητο να εξετάσουμε.
Το ένα είναι πως στην Παναγία, ο άγγελος “της φάνηκε ποταπός”. Αυτό πιθανότατα καμία σχέση δεν έχει με την σημερινή σημασία του όρου “ποταπός” που μάλλον καθιερώθηκε ως τέτοιος στους μεσσαιωνικούς χρόνους. Παλαιότερα “ποταπός” ήταν ο δωρικός τύπος του ποδαπός, που σημαίνει “από ποιον τόπο”, σύμφωνα με την Βικιπαίδεια. Άρα ο άγγελος δεν ήταν ένας “αχρείος” αλλά ένας αλλοδαπός.
Αλλά τότε γιατί:
«Εκείνη (η Μαριάμ) μόλις τον είδε (τον άγγελο) ταράχτηκε από τα λόγια του και προσπαθούσε να εξηγήσει τι σημαίνει ο χαιρετισμός αυτός». (Κατά Λουκάν Α΄29)
Για ποιό λόγο η Μαριάμ και οποιαδήποτε γυναίκα ή άντρας να τρομάξουν και να αναρωτιούνται με έναν απεσταλμένο του Θεού; Άραγε, το γεγονός που την τάραξε ήταν το ότι ένας ξένος και άγνωστος παραβίασε και μπήκε στον προσωπικό της χώρο, ή μήπως ήταν οι προθέσεις του;
Ίσως την απάντηση μας την δώσει ο επόμενος προβληματισμός:
Το “έγνων” η το “εισελθών” στις περικοπές της ΠΔ, είδαμε ότι έχουν την έννοια της ερωτικής πράξης. Όμως, δεν σημαίνει πάντα το σεξ. Σε άλλες περιπτώσεις θα μπορεί να έχει την έννοια ότι κάποιος πλησίασε κάποια γυναίκα, ή ότι απλά μπήκε στο δωμάτιο.
Σύμφωνα με τα όσα δείξαμε, η ερωτική πράξη υπάρχει όταν αμέσως μετά τα ρήματα “έγνων” και “εισηλθων” ακολουθεί σύλληψη, εγκυμοσύνη ή γέννα.
Έτσι ακριβώς και στην περίπτωση της Παναγίας αμέσως μετά το “εισελθών” ακολουθεί “καὶ ἰδοὺ συλλήψῃ ἐν γαστρὶ καὶ τέξῃ υἱόν”.
Μήπως τελικά, δεν ήταν θαύμα η γέννηση του Ιησού, αλλά μία φυσιολογική εγκυμοσύνη και γέννα ύστερα από μία φυσιολογική σύλληψη;
Θα παραθέσουμε κάτι ακόμα. Στο Προς Ρωμαίους A΄3, όταν γίνεται αναφορά στον Ιησού και την γενιά του αναφέρεται:
«περὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, τοῦ γενομένου ἐκ σπέρματος Δαυῒδ κατὰ σάρκα»
Περίεργο για κάποιον που θεωρείται Υιός του Θεού με σύλληψη από θαύμα…
Δεν γίνεται να ακολουθεί τον Ιησού η γενιά του Δαυίδ “εκ σπέρματος” και μάλιστα “κατά σάρκα”, εάν δεν μεσολάβησε ερωτική πράξη.
Ακόμα κι αν ο Ιωσήφ έχει κάποια γενεαλογική σχέση με τον Δαυίδ, δεν “πιάνεται” αφού δεν είναι πραγματικός (βιολογικός) πατέρας του Ιησού (αν ήταν, δεν θα υπήρχε θαύμα). Είναι ένας ξένος (ένας οποιοσδήποτε άλλος θα μπορούσε να είναι στην θέση του). Είναι ο πατριός του Ιησού, είναι ένας θετός πατέρας.
Όσο για την Παναγία, δεν αναφέρεται πουθενά το γενεαλογικό της δέντρο ώστε να συνδεθεί με τον Δαυίδ.
Από την άλλη όμως, δύο ευαγγελιστές περιγράφουν ότι η Μαριάμ έμεινε έγκυος με την δύναμη του Αγίου Πνεύματος (Κατά Ματθαίον 1:18 και Κατα Λουκάν 1:34-35) Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που οι μαθητές πέφτουν σε αντιφάσεις, ακόμα και όταν περιγράφουν γεγονότα στα οποία υπήρξαν παρόντες, πόσο μάλλον σε πράγματα που δεν ήταν ούτε καν μάρτυρες… Ενώ ο ίδιος ο Απόστολος Λουκάς έρχεται σε αντίφαση με τον εαυτό του, ελάχιστες μόνο γραμμές παρακάτω…
Κάποιος απ’ όλους κάνει λάθος. Ποιος μπορεί να είναι αυτός;
Αν πάλι, σε όλα αυτά λάβουμε υπόψη μας και τα Απόκρυφα Ευαγγέλια, θα διαπιστώσουμε ότι ο Ιησούς, όχι μόνο είχε αδέλφια αλλά και έναν δίδυμο, τον Θωμά – επίσης, ότι ενδεχομένως ανέπτυξε οικογένεια με την Μαγδαληνή. Όμως, επειδή η Εκκλησία -αν και τα αποδέχεται- δεν τα παραδέχεται, δεν μπορεί να υπάρξει διάλογος ούτε υποθετική συζήτηση με βάση τα στοιχεία που δίνονται από την ίδια την Βίβλο.
Τέλος, ίσως, θα ήταν σωστό να συμπεριλάβουμε σε όλα τα παραπάνω το γεγονός ότι τα στοιχεία της γέννησης ενός “θείου βρέφους” από μητέρα παρθένο, προϋπήρχαν του χριστιανισμού ο οποίος τα ακολούθησε, τα δανείστηκε ή τα αντέγραψε.
Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γέννηση του Διόνυσου και μάλιστα, υπάρχει ανάγλυφο που εκτίθεται σε γνωστό ελληνικό μουσείο, με παράσταση “το θείο βρέφος Διόνυσο στην φάτνη” του 330 προ Χριστού!
Μήπως τελικά το θαύμα της γέννησης του Ιησού, είναι ένα δάνειο από παλαιότερες παραδόσεις, αρχαιότερων πολιτισμών; Μήπως η Μαριάμ γέννησε φυσιολογικά, ύστερα από μία φυσιολογική σύλληψη;
Όμως, όλα αυτά, απορρίπτονται πολύ εύκολα από τα δόγματα και την πίστη.
Συμπερασματικά
Τα παραπάνω, είναι μόνο μερικά από τα επιχειρήματα που θέτονται από ορισμένους οι οποίοι διακρίνουν την πιθανότητα, ή έχουν την βεβαιότητα, πως η Μητέρα του Ιησού δεν μπορεί να ήταν Παρθένος.
Στην πραγματικότητα, όμως, θεωρώ πως δεν υπάρχει αντικειμενική απάντηση. Είναι στην κρίση του καθενός πως θα προσεγγίσει το θέμα. Εσείς πως το βλέπετε; Θα θέλαμε την γνώμη σας, στα σχόλια, παρακάτω.
Άραγε, μπορεί να αμφισβητηθεί μια θεμελιώδης αρχή ενός φιλοσοφικού ή θρησκευτικού συστήματος όταν τα επιχειρήματα φαντάζουν αδύναμα μπροστά σε μία ισχυρή πίστη και ένα πανίσχυρο δόγμα που ακμάζει και είναι κραταιό εδώ και αιώνες; Ορισμένοι θεωρούν ότι μπορεί και επιβάλλεται. Άλλοι ότι δεν πρέπει για κανένα λόγο. Φυσικά, υπάρχουν και οι ενδιάμεσες θέσεις.
Περί πίστεως
Θα κλείσω αυτή την προσέγγιση με μερικά αποφθέγματα, ρητά και γνωμικά, περί πίστεως, τα οποία θεωρώ πως είναι πολύ κοντά σε όσα ειπώθηκαν πιο πάνω:
Δεν μπορείς να πείσεις έναν πιστό για τίποτε. Επειδή η πίστη του δεν βασίζεται σε αποδείξεις, αλλά σε μια βαθιά ριζωμένη ανάγκη για να πιστέψει. (Καρλ Σαγκάν , 1934-1996, Αμερικανός αστρονόμος)
Όταν διψάς και σου φαίνεται ότι μπορείς να πιεις όλη τη θάλασσα, αυτό είναι πίστη. Όταν αρχίζεις να πίνεις και τελειώνεις μετά από ένα-δυο ποτήρια, αυτό είναι επιστήμη. (Άντον Τσέχωφ , 1860-1904, Ρώσος συγγραφέας)
Η τυφλή πίστη είναι ένα ειρωνικό δώρο που ανταποδίδουμε στον Δημιουργό της ανθρώπινης ευφυΐας. (Ανώνυμος)
Γι’ αυτόν που έχει πίστη, καμιά εξήγηση δεν είναι αναγκαία. Γι’ αυτόν που δεν έχει πίστη, καμιά εξήγηση δεν είναι δυνατή. (Θωμάς Ακινάτης , 1225-1274, Ιταλός Δομινικανός μοναχός & φιλόσοφος)
«Αρνούμαι να αποδείξω ότι υπάρχω», είπε ο Θεός, «επειδή η απόδειξη αρνείται την πίστη, και χωρίς την πίστη, δεν είμαι τίποτα». (Douglas Adams , 1952-2001, Βρετανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας)
diadrastika / Image by bensib from depositphotos.com
