Ρόδακας: Ο συμβολισμός μιας αρχαίας τέχνης
Ρόδακας, η αρχαία τέχνη της περικεντρικής συμμετρίας
Ρόδακας καλείται ένα διακοσμητικό σχέδιο που αναπτύσσεται μέσα σε έναν κύκλο γύρω από το κέντρο, το οποίο είναι ίδιο και ίσο από όλες τις πλευρές του. Έτσι, η τέχνη του ρόδακα βασίζεται στην αντίληψη της περικεντρικής συμμετρίας.
Το σχέδιο αυτό μπορεί να είναι τρίγωνο ή τρισκέλιον, τεράγωνο ή τετρασκέλιον, πεντάγωνο ή πεντασκέλιον, κ.τ.λ. Μπορεί να μοιάζει με αστέρι, ώστε ανάλογα με τις ακτίνες του το ονομάζουμε τρισάκτινο, τετράκτινο, πεντάκτινο, εξάκτινο κ.τ.λ.
Μπορεί να μοιάζει με λουλούδι, ώστε ανάλογα με τα πέταλά του ονομάζεται, τριπέταλο, τετραπέταλο, πενταπέταλο, οκταπέταλο, κ.ά. Για να έχουμε περικεντρική συμμετρία τα σκέλη του σχεδίου πρέπει να είναι από τρία και πάνω.
Συνήθως φτάνουν μέχρι τα οκτώ, ώστε να μην φαίνεται το σχήμα φορτωμένο. Ο ρόδακας στους αρχαίους πολιτισμούς ήταν ηλιακό σύμβολο.
Διαβάστε επίσης: Ο χαιρετισμός των κεράτων. Η χειρονομία με βαθύτερους συμβολισμούς που δαιμονοποιήθηκε
ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ
Όταν όμως τα σκέλη του εντός του κύκλου σχήματος είναι δύο, η συμμετρία που παράγεται δεν καλείται “περικεντρική”, αλλά “αντανακλαστική” ή “κατοπτρική” ή “διπολική’’, κατά τον τύπο της σελήνης.
Ένα παράδειγμα αντανακλαστικής συμμετρίας εντός του κύκλου είναι το ιαπωνικό σύμβολο «Γιν-γιαγκ», που συμβολίζει συνάμα τη σύζευξη των αντιθέτων δυνάμεων, προκειμένου να δημιουργηθεί ο κόσμος και την ισορροπία των αντιθέτων δυνάμεων προκειμένου να συν-τηρείται ο κόσμος.
Δεν αναφέρεται στο καλό-κακό, όπως κάποιοι νομίζουν, αλλά σε ουδέτερες αντίθετες δυνάμεις όπως, κίνηση-ακινησία, εγρήγορση-ανάπαυση, νύκτα-ημέρα, πυρ-ύδωρ, ζεστό-ψυχρό κ.τ.λ.
ΤΟ ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Το “Λουλούδι της Ζωής” είναι ένας τύπος ρόδακα που αποτελείται από 19 κύκλους, με τις περιφέρειές τους να περνούν πάνω από τα κέντρα των γειτονικών αυτών.
Η διάταξή τους είναι η εξής:
Ο κεντρικός κύκλος συμβολίζει τον ήλιο και τον νου. Γύρω και διακεντρικά του κύκλου αναπτύσσεται ένα στεφάνι από 6 διατεμόμενους κύκλους που συμβολίζουν τις έξι ημέρες της δημιουργίας αλλά και την ψυχή που περιβάλλει τον νου. Γύρω και διακεντρικά του εξάκυκλου στεφανιού αναπτύσσεται ένας μεγαλύτερος κύκλος από 12 διατεμνόμενους κύκλους, οι οποίοι συμβολίζουν τους δώδεκα μήνες ή ζωδιακούς αστερισμούς, που συνθέτουν το ηλιακό έτος.
Το λουλούδι της ζωής έχει βρεθεί ανάγλυφο σε αρχαίους ναούς διαφόρων πολιτισμών. Όμως το αρχαιότερο, το οποίον αντέγραψαν οι μεταγενέστεροι, βρίσκεται χαραγμένο σε δύο κολώνες του ναού “Οσύριον” στην Άβυδο της Αιγύπτου. Ο ναός αυτός χρονολογείται περί του 2.500 π.Χ.. Πάνω στις κολώνες είναι χαραγμένα συνολικά 13 σχέδια του λουλουδιού της ζωής, τα οποία εφάπτονται μεταξύ τους. Γύρω ενός από αυτά είναι χαραγμένη η φράση “Θεός Νείλος”στα Ελληνικά, στοιχείο που έχει οδηγήσει στην υπόθεση πως το λουλούδι της ζωής αποτελεί μετα-γενέστερη ελληνική προσθήκη πάνω στους κίονες. Κοντά σε αυτό είναι χαραγμένο το αρχαϊκό δίγαμμα F.
Μεμονωμένο το F συμβολίζει τον αριθμό 6. Άν και κάποιοι υποστηρίζουν πως το κείμενο με τα λουλούδια της ζωής αποτελούν προσθήκη υπό των Ελλήνων της ελληνιστικής περιόδου, το δίγαμμα F κατά την εποχή του Αλεξάνδρου δεν εχρησιμοποιείτο. Επομένως, ανάγουν την προσθήκη του λουλουδιού της ζωής στην αρχαϊκή εποχή, όταν ο Πυθαγόρας επισκέφθηκε την Αίγυπτο (535 π.Χ.). Ένα τέτοιο γεωμετρικό σχήμα θεωρούν πως ταιριάζει να έχει επινοηθεί από τον Πυθαγόρα. Αξιοσημείωτο όμως είναι πως οι χαράξεις φαίνονται να έχουν γίνει με υψηλή τεχνολογία.
Κατά τις ανασκαφές στο Οσίριον έχουν βρεθεί αρκετές πινακίδες με ελληνικά κείμενα, που χρονικά τοποθετούνται στην ελληνιστική εποχή. Όμως, σύμφωνα με τους γεωλόγους, τα στρώματα γης που εκάλυπταν το Οσίριον, χρονολογήθηκαν ηλικίας 18.000 ετών. Σε αυτήν την περίπτωση η χρονολόγηση του ναού μαζί και του αιγυπτιακού πολιτισμού μετατίθεται χιλιετηρίδες πρίν.
Εδώ διασταυρωνόμαστε με την πληροφορία που έδωσαν οι Αιγύπτιοι ιερείς στον Σόλωνα, περί ενός λαμπρού προκατακλυσμιαίου πολιτισμού που εδόθη από την Μεγάλη Θεά αρχικά στους Έλληνες και αργότερα στους Αιγυπτίους. Επί πλέον, περί της απελευθερώσεως των Αιγυπτίων υπό των Αθηναίων από τους επιδρομείς Άτλαντες. Σύμφωνα με την χρονολόγηση του Αιγύπτιου ιερέα, υπολογίζουμε πως ο εν λόγω Ελληνικός πολιτισμός ανεπτύχθη περ.11.500 χρόνια πριν από σήμερα, ενώ ο αιγυπτιακός 10.500 χρόνια πριν(Βλ. Πλάτωνος, Τίμαιος, 22b-25d). Υπάρχει εξάλλου μερίδα αρχαιολόγων που παρουσιάζει τεκμήρια πως όλα τα αιγυπτιακά μνημεία, όπως η σφίγγα ή οι πυραμίδες είναι προκατακλυσμιαία. Σε αυτήν την περίπτωση το λουλούδι της ζωής είναι ένα πανάρχαιο θρησκευτικό σύμβολο.
Διαβάστε επίσης: Θεά Αθηνά. Αποσυμβολισμός σε περικεφαλαία, ασπίδα, γοργόνειο, όφις, Νίκη
Το γεγονός πως το λουλούδι της ζωής συντίθεται μόνον από κύκλους, αιτιολογείται από το κύκλικό σχήμα των ατόμων, των κυττάρων, των σπόρων, των πλανητών, των ηλιακών συστημάτων και την κοσμολογική τους αναφορά. Μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως το σχήμα του λουλουδιού της ζωής αποτυπώνει την πρωταρχική διαδικασία διαμόρφωσης ενός εμβρύου, όταν το γονιμοποιημένο ωάριο διαιρείται.
Άν ανατρέξουμε στον Τίμαιο του Πλάτωνα, 32-35, διαβάζουμε πως το τελειότερο όλων των σχημάτων είναι ο κύκλος, γι’ αυτό ο Θεός έδωσε αυτό το σχήμα στον κόσμο. Έτσι, ο κόσμος είναι ομοιόμορφος, λείος, ομαλός και από παντού ισαπέχει με το κέντρον, ως συμμετρικός. Στο κέντρο αυτού έθεσε ψυχή, η οποία διαπλατύνεται προς την περιφέρεια πληρώντας το σώμα του πανταχού και υπερεξέξοντας αυτού. Ώστε, το λουλούδι της ζωής μακροκοσμικά συμβολίζει τον κυκλοτερή κόσμο, που αποτελείται από κυκλικούς γαλαξίες, κυκλικά ηλιακά συστήματα, κυκλικούς πλανήτες.
Τα σώματα αυτά μεταξύ τους αλληλοσυνδέονται με μία ζωογόνο διαλεκτική. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η ηλιόσφαιρα, δηλαδή το μαγνητικό πεδίο που παράγει ο ήλιος εντός του ηλιακού μας συστήματος, αντανακλά ακτινοβολία από άλλες περιοχές του γαλαξία, διά της οποίας καθίσταται τη ζωή στη γη εφικτή. . Αυτή η ανταλλαγή ζωτικών ακτινοβολιών, καθιστά τα ηλιακά συστήματα αενάως αλληλοσυνδεόμενα και συνδιαλεγόμενα, ενώ παράλληλα διατηρούν τα ιδιαίτερα όριά τους. H πεποίθηση πως το λουλούδι της ζωής αποτελεί συμβολικό σχεδιάγραμμα του σύμπαντος υποστηρίζεται από την παρουσία του δίγαμμα F, που δηλώνει τις 6 ημέρες της δημιουργίας.
Ο ουράνιος χορός των πλανητών, συντίθεται από αρμονικές κινήσεις μεταξύ τους προς αλλήλλους και προς το όλον, διαγράφοντας σχήματα κυκλοτερή και εύσχημα, συμμετρικά προς το κέντρο. Το κάτωθι σχήμα αποτυπώνει τον ουράνιο χορό μεταξύ Γης και Αφροδίτης. Η σύνθεση των κινήσεών τους σχηματίζει έναν διανοιγόμενο πενταπέταλο λωτό, εμφαινόμενον ως παραλλαγή του λουλουδιού της ζωής. Το σχήμα αποτυπώθηκε κατόπιν 8 περιστροφών της Γης και 13 της Αφροδίτης.
Επιστημονικες έρευνες έδειξαν πως η θέαση αλλά και η φιλοτέχνηση από έναν άνθρωπο του λουλουδιού της ζωής, βοηθά στην αναδόμηση των αδύναμων κυττάρων του σώματος. Επί πλέον, επιδρά ευεργετικά στο κεντρικό νευρικό σύστημα εξισορροπώντας τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Γενικά η θέα και η μελέτη της περικεντρικής συμμετρίας ισοζυγίζει την λειτουργία των δύο ημισφαιρίων. Άλωστε, και η ίριδα του ανθρώπινου οφθαλμού είναι διαμορφωμένη βάσει της περικεντρικής συμμετρίας. Η σχεδίαση του λουλουδιού της ζωής, δηλαδή ενός ρόδακα που συντίθεται από κύκλους, σύμφωνα με τους θεραπευτές μέσω της τέχνης, ενδυναμώνει το αίσθημα της ασφάλειας και της αυτοπεποίθησης στον άνθρωπο, καθώς ο κύκλος εκφράζει τον εσωτερικό χώρο του ανθρώπου.
Επίσης, οι θεραπευτές συστήνουν την σχεδίαση ενός ρόδακα σε όσους αδυνατούν να προσαρμοσθούν σε καινούργιες συνθήκες ζωής, ή βασανίζονται από εσωτερικές συγκρούσεις. Η φιλοτέχνηση ενός ρόδακα τους μεταδίδει μία αίσθηση ανάπαυσης και ελευθερίας.
Ο ΟΚΤΑΠΕΤΑΛΟΣ ΛΩΤΟΣ
Σύμφωνα με την Aιγυπτιακή μυθολογία ο Aιγυπτιακός θεός Ρε ή Ρα εγεννήθη μέσα από έναν οκταπέταλο γαλάζιο λωτό. Αυτό το είδος λωτού φύεται στην Αίγυπτο ακόμα και σήμερα. Το όνομα Ρα στα αρχαία Αιγυπτιακά σημαίνει ήλιος. Το γαλάζιο χρώμα του λωτού συμβολίζει τα ουράνια ύδατα μέσα από τα οποία γεννήθηκε ο νοητός ήλιος. Ο οκταπέταλος γαλάζιος λωτός γενικά συμβολίζει τον ουρανό με τον ήλιο. Ο οκταπέταλος ρόδακας, παραλλαγή του οκταπέταλου λωτού, συναντάται σε πλήθος ναών και λατρευτικών αντικειμένων της προϊστορίας.(Βλ.http://phaistosgame.com/Phaistos04.htm). Ο αριθμός 8 συμβολίζει την ανάσταση στους αρχαίους πολιτισμούς.
Ο αρχαιότερος οκταπέταλος ρόδακας έχει βρεθεί ανάγλυφος σε ελεφάντινο δίσκο μέσα σε έναν παιδικό τάφο στο Sungir της Ρωσσίας και ανάγεται σε 28.000 χρόνια πρίν, δηλαδή στην παλαιολιθική εποχή. Το επιτάφιο επίγραμμα που τον συνοδεύει μαρτυρεί πως ο οκταπέταλος ρόδακας συμβόλιζε το αίτημα γιά την ανάσταση του νεκρού στον ουρανό. (Βλ. http://phaistosgame.com/Phaistos04.htm). Σε πολλούς αρχαίους Eλληνικούς τάφους έχει βρεθεί ανάγλυφος ο οκταπέταλος ρόδακας. Επίσης στην εικόνα του Χριστού Παντοκράτορος του Σινά εκατέρωθεν του άνω μέρους της κεφαλής του είναι ζωγραφισμένα δύο χρυσά οκτάκτινα αστέρια, που συμβολίζουν τον 8ο αιώνα της δευτέρας παρουσίας και της ανάστασης;των νεκρών.
Σε έναν νεολιθικό λαξευτό τάφο στο Lougherew της Ιρλανδίας (3.000 π.Χ.), παρατηρείται το εξής φαινόμενο: Kατά την διάρκεια της εαρινής ισημερίας, οι πρώτες ακτίνες του ανατέλλοντος ηλίου εισδύουν σε μία αίθουσα με σχήμα σταυροειδές και αντανακλώνται σε διάφορα σημεία του τοίχου του βάθους, όπου υπάρχουν ανάγλυφα σύμβολα. Οι ακτίνες κινούνται σταδιακά από αριστερά προς τα δεξιά. Μία ακτίνα, σε κάποιο σημείο της διαδρομής της φωτίζει έναν οκταπέταλο ρόδακα. O oκταπέταλος ρόδακας της εαρινής ισημερίας συμβολίζει την ανάσταση του ήλιου, καθώς τότε η ημέρα αρχίζει να αυξάνεται έναντι της νυκτός και το φως να νικάει το σκοτάδι. Συνδιαζόμενος ο ρόδακας με το σταυροειδές σχήμα της ταφικής αίθουσας στην οποία βρίσκεται, φαίνεται πως συμβολίζει το αίτημα της ανάστασης του τεθνεότος στον ουρανό. Τα οκτώ πέταλα όμως αποτελούν αναφορά στον 8ο αιώνα.
Ο οκταπέταλος ρόδακας ή λωτός, συνδέεται επίσης με τον πλανήτη Αφροδίτη. Στους ναούς της Αφροδίτης στην Ελλάδα αλλά και της Ishtar στην Μεσοποταμία, υπάρχει ανάγλυφος ο οκταπέταλος ρόδακας. Σύμφωνα με τον Σουμεριακό μύθο, η Ishtar κατέβηκε στον Άδη παραμένοντας εκεί για κάποιο διάστημα και μετά αναδύθηκε στην ζωή, ως ζωοδότρια. Αυτός ο μύθος σημειολογείται από τον πλανήτη Αφροδίτη, το άστρο που φαίνεται στην Εσπερία, κατά τη διάρκεια της οποίας εξαφανίζεται από τον ουρανό και επανεμφανίζεται κατά το χάραμα ως προάγγελος της Ανατολής. Όμως η Αφροδίτη για 8 ημέρες παραμένει αφανής το πρωί, διότι ανατέλλει υπό το λαμπρό φως του ήλιου, έως ότου μετά από 8 ημέρες η ανατολή της αρχίσει να πραγματοποιείται λίγο πριν από την εμφάνιση των πρώτων ηλιακών ακτίνων.
Άρθρο της Βασιλικής Δερουκάκη, καθηγήτριας Καλλιτεχνικών. Το άρθρο αποτελεί περιληπτικό απόσπασμα του άρθρου της ιδίας που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Τρίτο Μάτι” τεύχος 213, Σεπτέμβριος 2013.
Επεξεργασία, επιμέλεια αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος – mythagogia
