«Έλα Μ… Στον Τόπο σου!» Τι σημαίνει η αρχαία έκφραση στην πραγματικότητα
Ο διαπρεπής Έλληνας αρχαιολόγος Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής στο AU Souls College της Οξφόρδης, εξηγεί πώς προήλθε η έκφραση.
«Αμπρα κατάμπρα» είναι μια από τις εκφράσεις που όλοι έχουμε χρησιμοποιήσει σαν παιδιά, χωρίς να υποψιαζόμαστε ότι ανάγεται σε αρχαίους μαγικούς λόγους, όπως το όνομα του δαίμονα Άβρασάξ και η παλινδρομική φράση ΑΒΛΑΝΑΘΑΝΑΛΒΑ.
Για ένα διεφθαρμένο άτομο λέμε πως είναι «εξώλης και προώλης», παρεφθαρμένη μορφή μιας στερεότυπης φράσης σε αρχαίες κατάρες. Στον όρκο των πολιτών της Μαρώνειας (1ος αι. μ.Χ.) π.χ. οι πολίτες καταριώνται τον εαυτό τους με την έκφραση [επι]ορκούντι δε εξώλεια και παν[ώλεια μέχρι πάσης διαδοχής] («αν παραβώ τον όρκο να χαθώ ολότελα μαζί με όλους μου τους απογόνους»).
Διαβάστε επίσης: Α μπε μπα μπλομ. Σημαίνει κάτι η ακατάληπτη φράση;
Κάπως πιο σπάνια χρησιμοποιούμε τη λέξη Σολομωνική, συνώνυμο της μαγείας, που ανάγεται στην παράδοση ότι ο Σολομών ήταν μάγος· παρουσιάζεται σε φυλακτά σαν ιππέας που πολεμά το κακό και η «σφραγίδα του Σολομώντα» θεωρούνταν ισχυρό μαγικό όπλο.
Όλοι έχουμε βρεθεί στον έβδομο ουρανό, χωρίς να γνωρίζουμε ότι η αντίληψη για την ύπαρξη επτά ουρανών, καθένας από τους οποίους βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο ενός αγγέλου είναι αντίληψη που επίσης ανάγεται στην αρχαία μαγεία.
Σ’ ένα φυλακτήριο άγνωστης προέλευσης (4ος/5ος αι. μ.Χ.), που σήμερα βρίσκεται στη Βέρνη, διαβάζουμε: [… Επικαλούμαι τον Μαρμαώθ που κάθεται πάνω από τον πρώτο ουρανό —, τον Θουριέλ που κάθεται πάνω από τον δεύτερο ουρανό, τον Ραφαήλ που κάθεται πάνω από τον τρίτο ουρανό, τον Ραγαήλ που κάθεται πάνω από τον τέταρτο ουρανό, τον Ραχαήλ που κάθεται πάνω από τον πέμπτο ουρανό, επικαλούμαι τον Ωμαριώθ που κάθεται πάνω από τον έκτο ουρανό, τον Χαφοι που κάθεται πάνω από τον έβδομο ουρανό].
Μια άλλη ομάδα φυλακτών για την προστασία των γυναικών σχετίζεται με την αντίληψη ότι διάφορες ασθένειες των γυναικών προκαλούνταν από μετακινήσεις της μήτρας. Έτσι τα φυλακτά αυτά εξορκίζουν τη μήτρα να μείνει στη θέση της (μένειν επί τω τόπω).
Σ’ έναν εξορκισμό από την Αγγλία διαβάζουμε: [Μήτρα, σου λέω να μείνεις στη θέση σου, τη θέση που σου όρισε ο . Σε εξορκίζω στο όνομα του Ιαω, του Σαβαώ· και του Αδωνάϊ, μην πας στην άκρη, αλλά μείνε στο τόπο σου και μη βλάψεις την Κλεομήδα (;), που γέννησε η — ].
Είναι μάλλον περιττό να αναφέρω σε ποια σύγχρονη έκφραση διαιωνίζεται ο εξορκισμός «[έλα μήτρα στον τόπο σου]». Όλες αυτές οι εκφράσεις δείχνουν επιβιώσεις της αρχαίας μαγείας στη νεοελληνική γλώσσα, επιβιώσεις που υπαινίσσονται τη μεγάλη σημασία της μαγείας ως φαινόμενο και νοοτροπία.
Διαβάστε επίσης: To πραγματικό νόημα της φράσης: Πας Μη Έλλην Βάρβαρος
-d- Όπως αντιλαμβανόμαστε από το βιβλίο «Η Μαγεία στην Αρχαία Ελλάδα» των εκδόσεων Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών της σειράς “Επιστήμης Κοινωνία”, του 2008 και το lifo.gr, από όπου προέρχονται τα παραπάνω, η έκφραση/ξόρκι δημιουργήθηκε για να συμβάλλει στην αποτροπή κάποιου κακού. Εάν αυτό ισχύει, τότε προσωπικά θεωρώ πως σε περίπτωση που κάποιο κακό συνέβαινε τότε θα προκαλούσε έκπληξη και, μάλιστα, πολύ δυσάρεστη. Αυτή η έκπληξη, νομίζω, μεταφέρεται και στις μέρες με την έκφραση «έλα μουνί στον τόπο σου» ενώ συγχρόνως μεταφέρουμε και ένα ξόρκι, χωρίς να το γνωρίζουμε, ώστε να μην ξανασυμβεί το κακό ή εκείνο που προκάλεσε την δυσάρεστη έκπληξη. Το «έλα μουνί στον τόπο σου» θα μπορούσε να είναι συνώνυμο με άλλες σύγχρονες εκφράσεις που δηλώνουν έκπληξη όπως, έμεινα μαλάκας, έμεινα παγωτό, έλα Χριστέ και Παναγιά, έλα Χριστέ και Απόστολε, και πολλά άλλα. Τα δύο τελευταία, κατά τη γνώμη μου, δηλώνουν και αυτά κάτι παρόμοιο με εκείνο το αρχαίο ξόρκι: Έλα Χριστέ στον τόπο σου για να μην συμβεί κανένα κακό ή κάποια δυσάρεστη έκπληξη. -d-
