Τι συμβαίνει όταν κάποιος μας κοιτάζει έντονα
Έχετε νιώσει ποτέ μάτια καρφωμένα επάνω σας, από την άλλη άκρη ενός χώρου οπότε γυρίζετε και τα βλέπετε να σας κοιτούν επίμονα; Τι συμβαίνει όταν κάποιος σας κοιτάζει επίμονα στα μάτια σαν να θέλει να σαρώσει όλο το “μέσα σας”; -d-
Το έντονο βλέμμα (ειδικά αγνώστων) μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν εξαιρετικά άβολα και να στρέφουν αλλού το βλέμμα τους.
Αυτή η αντίδραση στο έντονο βλέμμα κάποιου άλλου δηλώνει κυριαρχία και έχει εδώ και χρόνια αποδοθεί σε εξελικτικά χαρακτηριστικά, δηλαδή στον τρόπο που αντιδράμε σε απειλές όπως επίσης και στο πώς αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας μέσα σε μια κοινωνική ιεραρχία. Αν κάποιος μας κοιτά έντονα και νιώθουμε άβολα, ίσως σε γενικότερα πλαίσια να νιώθουμε ότι είμαστε κατώτεροι από τους άλλους.
Εντούτοις, τι συμβαίνει αν νιώσουμε πιο δυνατοί; Τότε το αιχμηρό βλέμμα των άλλων θα έχει την ίδια επίδραση πάνω μας; Πόσο άβολα θα νιώθουμε εκείνη τη στιγμή; Μια ομάδα ερευνητών με συντονιστή τον Mario Weick από τη Σχολή Ψυχολογίας του Kent ερεύνησε αν η αίσθηση δύναμης αλλάζει τις αποκρίσεις του κόσμου σε επιδείξεις κυριαρχίας, όπως το έντονο βλέμμα.
Στη πρώτη τους έρευνα χρησιμοποίησαν την εικονική πραγματικότητα, όπου ζητήθηκε από 80 συμμετέχοντες, χωρισμένους σε 3 ομάδες να προσεγγίσουν και να κινηθούν κοντά σε έναν εικονικό στόχο. Στην πρώτη δοκιμασία ο στόχος έμοιαζε με ρομπότ και στη δεύτερη με άνθρωπο. Ο Weick και οι συνεργάτες του βρήκαν ότι οι συμμετέχοντες που είχαν αξιολογηθεί ως εκείνοι με τη μεγαλύτερη αίσθηση δύναμης, ήταν πολύ πιθανότερο να προσεγγίσουν τους στόχους εκείνους που κοιτούσαν απευθείας σε αυτούς.
Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι οι διαφορές αυτές παρατηρήθηκαν όταν ο στόχος είχε άμεση οπτική επαφή με τους συμμετέχοντες και έμοιαζε με άνθρωπο, υποδεικνύοντας ότι κοινωνικοί παράγοντες μπορούν να ενισχύσουν την επίδραση της δύναμης. Το σημαντικό εδώ είναι ότι οι διαφορές ανάμεσα στις τρεις ομάδες σημειώθηκαν μόνο όταν υπήρχε άμεση οπτική επαφή και έντονο βλέμμα προς τους συμμετέχοντες.
Σε μια δεύτερη έρευνα, οι ίδιοι ερευνητές ήθελαν να εμπλουτίσουν τα αποτελέσματά τους, προσθέτοντας κάποιες ακόμα πειραματικές συνθήκες: εκτός από την οπτική επαφή με τους συμμετέχοντες, οι στόχοι (ρομπότ και άνθρωποι) έστρεφαν και το βλέμμα τους. Απεικονίζονταν επίσης είτε ως άντρες, είτε ως γυναίκες μέσα από διάφορες δοκιμασίες και διέφεραν σε ύψος, έτσι ώστε οι συμμετέχοντες να αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους ψηλότερο ή χαμηλότερο από τους στόχους. Αυτή τη φορά 103 φοιτητές πήραν μέρος στην έρευνα. Από αυτούς, εκείνοι που αντιλαμβάνονταν τους στόχους ως κοντότερους από εκείνους ήταν και πιθανότερο να τους πλησιάσουν – ακόμα και αν οι στόχοι επέμεναν με το βλέμμα τους. Το φύλο του στόχου δεν είχε καμία επίδραση στο αν θα πλησίαζαν ή όχι.
Ο Weick και οι συνεργάτες του εξήγησαν ότι το ύψος αποτελεί άλλο έναν δείκτη του status, με τους κοντότερους στόχους να γίνονται αντιληπτοί ως λιγότερο απειλητικοί και ίσως και πιο προσιτοί, ακόμα και με το βλέμμα τους. Η έρευνα αυτή βέβαια δεν είναι η πρώτη που βρίσκει ότι η αίσθηση δύναμης επηρεάζει το πώς ανταποκρινόμαστε στους άλλους. Το 2014, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Σαν Ντιέγκο, εξέτασαν πώς η αντίληψη για το status των άλλων επηρέαζε το πώς οι συμμετέχοντες θα αντιδρούσαν στο χαμόγελό τους. Βρήκαν ότι εκείνοι που θεωρούσαν ότι βρίσκονταν σε υψηλότερη θέση εξουσίας ήταν πιθανότερο να χαμογελάσουν πίσω σε ανθρώπους που φαίνονταν να έχουν μικρότερη εξουσία από εκείνους και το αντίθετο συνέβαινε με εκείνους που φαίνονταν να έχουν μεγαλύτερη. Επιπροσθέτως, οι συμμετέχοντες με αίσθηση μικρότερης εξουσίας χαμογελούσαν πίσω σε όποιον τους χαμογελούσε, ασχέτως του status των άλλων.
Άτομα που κατέχουν θέσεις εξουσίας μπορεί να νιώθουν ότι χάνουν το κύρος τους στην παρουσία άλλων που μπορεί να τους «εκθρονίσουν» ή να τους παραγκωνίσουν. Μη χαμογελώντας σε εκείνους που ήταν το ίδιο ή περισσότερο ισχυροί, μπορεί να είναι ένας τρόπος διατήρησης της κυριαρχίας τους, της αυστηρής συντήρησης της θέση τους. Όταν χαμογελούσαν όμως σε άτομα με μικρότερη δύναμη, το έκαναν επειδή πιθανώς να μην τους έβλεπαν ως απειλή.
Από την άλλη πλευρά, οι συμμετέχοντες με αίσθηση χαμηλότερου κύρους χαμογελούσαν σχεδόν σε όλους και αυτό θα μπορούσε να υποδεικνύει ότι αυτά τα άτομα δεν νοιάζονται ιδιαίτερα να χάσουν το status τους, αφού δεν έχουν μάλλον καθόλου. Ή ίσως παγκοσμίως, το χαμόγελο αποτελεί μια στρατηγική που χρησιμοποιείται από τέτοια άτομα για να προσεγγίσουν ευγενικά κάποιον με μεγαλύτερη από εκείνους δύναμη. Ένα χαμόγελο μπορεί επίσης να αποτελεί έναν τρόπο επικοινωνίας που θα δηλώνει ότι δεν αποτελούν απειλή και έτσι δεν αξίζουν το αυστηρό βλέμμα και την σκληρή αντιμετώπιση κανενός.
Το χαμόγελο έχει μια βασική διαφορά από ένα έντονο βλέμμα. Αποτελεί ένδειξη ζεστασιάς, καλοσύνης και αποδοχής, ενώ το δεύτερο τις περισσότερες φορές είναι ένα σημάδι κυριαρχίας ή εξουσίας. Όπως και να έχει, η προσέγγιση σημαίνει απουσία αίσθησης ή ένδειξης φόβου. Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από αυτές τις έρευνες είναι ότι το πόσο υψηλά ή χαμηλά αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας στην κοινωνική ιεραρχία μπορεί να αποτελεί μια σημαντική εξήγηση στο γιατί δράμε με συγκεκριμένους τρόπους στην παρουσία ανώτερων , ίσων ή κατώτερων από εμάς στο ζήτημα της δύναμης.
Προσπαθήστε να παρατηρήσετε εκείνους που αποφεύγετε να πλησιάσετε ή να χαμογελάσετε. Πού τοποθετείτε τον εαυτό σας σχέση με εκείνους; Αν αντιληφθείτε ότι πολλές φορές φοβάστε τους άλλους, ίσως πρέπει να ανακαλέσετε στη μνήμη σας περιπτώσεις στις οποίες νιώσατε πραγματικά δυνατοί και να δείτε πώς αυτό μπορεί να συμβάλλει στο να έχετε μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση σε όλους τους τομείς της ζωής σας.
