Από μηχανής θεός. Kώδικας ανάμνησης Ανώτερων Όντων;
Γράφει ο Σπύρος Μακρής
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ακούσει ή χρησιμοποιήσει την φράση «από μηχανής θεός» προκειμένου να χαρακτηρίσουμε μία κατάσταση ή ένα πρόσωπο, που συνέβη ή εμφανίστηκε ξαφνικά από το πουθενά, οπότε μας έβγαλε από μία δύσκολη θέση στην οποία είχαμε βρεθεί και μας έδωσε την λύση ενός πιθανού προβλήματος ή διλήμματος, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί και να μας έσωσε την ίδια μας την ζωή. Αλλά, μήπως υπάρχει κάτι βαθύτερο όταν χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις αρχαίες τραγωδίες;
Ωστόσο, αρκετοί δεν γνωρίζουν πως προέκυψε αυτή η φράση που χρησιμοποιούμε, ενώ ελάχιστοι μπορεί να έχουν υποψιαστεί μία άλλη εκδοχή για την ερμηνεία της, αρκετά πιθανή για τους ανοιχτόμυαλους που τους αρέσει να ψάχνουν εναλλακτικές ερμηνείες, πέρα από την κοινή λογική και οπτική των πολλών.
Ας δούμε πρώτα τον όρο “από μηχανής θεός“. Κυριολεκτικά σημαίνει «ο θεός από τη μηχανή» και προέρχεται από την αρχαία ελληνική τραγωδία, όπου ζωντανά επάνω στην θεατρική σκηνή, μπροστά στους θεατές που παρακολουθούσαν και ενώ βρισκόντουσαν οι ηθοποιοί επάνω, συνέβαινε κάτι “εξωπραγματικό” που παρέβαινε στην δράση και ξάφνιαζε όσους ήταν παρόντες.
Κατά την κορύφωση του δράματος, ο τραγωδός είχε φροντίσει ώστε οι ρόλοι να οδηγηθούν σε άλυτα προβλήματα, ή σε συγκρούσεις που οδηγούσαν σε αδιέξοδο. Τότε, ο σκηνοθέτης φρόντιζε να εμφανίζει αναπάντεχα στη σκηνή, με εκπληκτικό τρόπο, προφανώς με τη βοήθεια κάποιου μηχανισμού, συνήθως γερανού, την παρουσία ενός θεού. Ο θεός αυτός, εμφανιζόταν να κατεβαίνει από ψηλά, ίσως, με κάποια τρομερή μουσική υπόκρουση και ανάλογα εφέ της εποχής, ώστε να ξεχωρίσει ως θεϊκό πρόσωπο, αλλά και το κοινό που είχε ήδη μπει στην λογική του έργου, να πειστεί ότι αυτή η τρομερή και αναπάντεχη εμφάνιση ήταν η παρέμβαση ενός θεϊκού προσώπου στο έργο. Αυτό γινόταν, όταν σύμφωνα με το σενάριο της τραγωδίας δεν υπήρχε και δεν μπορούσε να υπάρχει λύση ανθρώπινη, παρά μόνο με μία ανώτερη παρέμβαση.
Μερικά τέτοια παραδείγματα θα βρούμε στην αρχαία τραγωδία του Σοφοκλή «Φιλοκτήτης», όπου παρεμβαίνει ο Ηρακλής προκειμένου να πείσει τον Φιλοκτήτη να εκστρατεύσει μαζί με τους Αχαιούς στην Τροία. Επίσης, το συναντούμε στην «Μήδεια», μία τραγωδία του Ευριπίδη, όπου ο θεός Ήλιος εισακούοντας την παράκληση του Χορού, αποστέλλει ένα άρμα που το σέρνουν δράκοντες, για να μεταφέρει την παιδοκτόνο Μήδεια μακριά από τον Ιάσονα. Ειδικά εδώ θα πρέπει να είχε πολύ μεγάλη φαντασία ο σκηνοθέτης και οι άνθρωποι πίσω από αυτόν, καθώς η παρουσία αλόγων και δρακόντων θα πρέπει να ήταν μία “υπερπαραγωγή”, όπως θα λέγαμε σήμερα.
Από την άλλη, ο Αριστοφάνης διακωμωδεί και σατιρίζει τη χρήση του «από μηχανής θεού» χαρίζοντας άφθονο γέλιο στους θεατές του. Ίσως, η πιο ευρηματική σκηνή να είναι εκείνη όπου στην κωμωδία του «Νεφέλες», βάζει τον Σωκράτη να κάνει την εμφάνισή του στη σκηνή σε ένα καλάθι που αιωρείται ψηλά από τα σκηνικά έτσι ώστε να παίρνουν τα μυαλά του αέρα και να “πιάνει” τα ουράνια σήματα και να κατεβάζει ιδέες. Ωστόσο, κάποιοι έχουν αναρωτηθεί: Ήταν ο απο μηχανής θεός, μόνο ένα εξαιρετικό σκηνοθετικό εύρημα ή ένας μυστικός κώδικας παρέμβασης μιας ανάμνησης στο ανθρώπινο DNA;
Υποστηρίζεται ότι οι αρχαίες τραγωδίες ήταν ένα είδος ζωντανής αλλά απλοϊκής μύησης στην οποία συμμετείχαν οι θεατές, όλων των μορφωτικών επιπέδων, γι αυτό και η περιγραφή της παράστασης σε όσους δεν την είχαν δει δεν μπορούσε να μεταφέρει την εμπειρία που βίωσαν εκείνοι που πραγματικά την είδαν. Μάλιστα, ο Αισχύλος κατηγορήθηκε ότι αποκάλυπτε στα έργα του, σε κάποιες τραγωδίες του, μέρος των Ελευσινίων Μυστηρίων.
Μεγάλο μέρος της Ελληνικής Γραμματείας και, κυρίως, της Μυθολογίας μας, βρίθει από θεούς και άλλες οντότητες που πετούν με τα άρματά τους, όπως με τα ιπτάμενα οχήματα, στον Αισχύλο, και επεμβαίνουν ή παρεμβαίνουν στις ζωές των θνητών, κυρίως σε πολέμους και μάχες, καθορίζοντας την έκβασή τους.
Αν όλα αυτά δεν τα εκλάβουμε ως παραμυθάκια και φαντασίες των αρχαίων Ελλήνων – που κατά τα άλλα είχαν ανακαλύψει σχεδόν τα πάντα και έδωσαν τα φώτα του πολιτισμού στους υπόλοιπους – αλλά τα δούμε, έστω, ως μια πιθανή εναλλακτική πραγματικότητα που μπορεί να ίσχυε, τότε περνάμε σε ένα άλλο επίπεδο έρευνας και υποθέσεων που, σε αρκετά σημεία της, έχει κοινά σημεία με την λεγόμενη θεωρία των “αρχαίων αστροναυτών”. (Διαβάστε επίσης: Γιατί η Αργώ ήταν ένας Ιπτάμενος Δίσκος. Τα Στοιχεία που οδηγούν στο συμπέρασμα)
Με αυτή την οπτική ο “από μηχανής θεός” μπορεί να ήταν ένας “ζωντανός” ή πειστικός τρόπος επικοινωνίας, να θυμηθούν οι θεατές, την ανάμνηση που, ενδεχομένως, υπάρχει εντυπωμένη στο DNA τους, η οποία έπρεπε να “ξυπνήσει”: Την παρουσία των θεών ανάμεσα στους ανθρώπους, κατά το παρελθόν, τη στιγμή που το ιπτάμενο σκάφος αυτών των όντων παρέμενε αιωρούμενο στον ουρανό ή προσγειωνόταν λίγο πιο πέρα, στον ανοιχτό χώρο.
Πιο συγκεκριμένα, ο συγγραφέας Ραίημοντ Ντραίηκ στο “Βιβλίο των Αρχαίων Αστροναυτών” αναρωτιέται αν ο από μηχανής θεός “ήταν άραγε μία ανάμνηση από την εποχή που οι θεοί – αυθεντικοί διαστημάνθρωποι – κατέβαιναν με το διαστημόπλοιό τους από το διάστημα;” Το πόσο πιθανό ή απίθανο είναι κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν να το γνωρίζουμε, απλά μπορούμε να το σκεφτούμε και να αναρωτηθούμε πάνω σε αυτό.
diadrastika / Image by Stefan Keller from Pixabay
